بررسی تغییرات مکانی و زمانی شاخص کیفیت و کمیت آب زیرزمینی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و زمین آمار (مطالعه موردی: دشت بم-نرماشیر)

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: این تحقیق با هدف بررسی خصوصیات کیفی و کمی منابع آب زیرزمینی دشت بم- نرماشیر با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و زمین آمار انجام شد. مواد و روش‎ها: در این راستا از روش زمین آماری کریجینگ و سیستم اطلاعات جغرافیایی جهت بررسی توزیع مکانی خصوصیات کیفی (شامل میزان کلر، هدایت الکتریکی، غلظت املاح محلول، منیزیم، پتاسیم، اسیدیته، سولفات و بیکربنات) و شاخص کیفیت آب زیرزمینی (GQI) و نیز عمق آب زیرزمینی در دوره آماری ده ساله ۱۴۰۰-۱۳۹۰ استفاده شد. یافته‎ها: نتایج حاصل از تهیه نقشه­ های توزیع مکانی متغیرهای کیفیت آب در دوره آماری مورد بررسی حاکی از افزایش مقدار این پارامترها (به­جز متغیر pH) از جنوب به شمال دشت است. به‎طوری که از نیمه دشت به‎سمت شمال این روند افزایشی شدت بیشتری به‎خود می‎گیرد. نتایج حاصل از تهیه نقشه تفاضل شاخص GQI در طول دوره ۱۰ ساله مورد بررسی حاکی از آن است که در سطح کوچکی از دشت وضعیت کیفیت آب زیرزمینی بهبود یافته است و در سایر مناطق دشت بویژه در قسمت های شمالی آن میزان اختلاف این شاخص در ابتدا و انتهای دوره آماری بیش از ۴۰۰ واحد افزایش یافته است. این موضوع نشان دهنده افت شدید کیفیت آب در این دوره در عمده بخش­های دشت است. نتایج حاصل از نقشه هم تغییر عمق آب زیرزمینی حاکی از آن است که به‎جز بخش بسیار کوچکی در قسمت­های میانی دشت در سایر نقاط دشت شاهد افت بالای سطح آب زیرزمینی می­باشیم که میزان این افت در غربی‎ترین نقطه دشت حتی به میزان حدود ۵۲ متر رسیده است و در سایر نقاط دشت به‎طور متوسط به افت ۹/۸ متری می‎رسد. نتیجه‎گیری: نتایج حاصل از تحقیق حاضر نشان می­ دهد که در بخش بسیار کوچکی از جنوب دشت کیفیت آب زیرزمینی جهت مصارف شرب خوب می‎باشد و به جز این بخش در سایر نقاط دشت کیفیت آب زیرزمینی جهت مصارف شرب نامناسب می‎باشد. اضافه برداشت و افت سطح ایستابی آبخوان موجب بالاآمدگی آب شور و تداخل سفره آب شور و شیرین در تمام نواحی دشت بویژه نواحی مرکزی آن شده که ادامه این روند می‎تواند در آینده‎ای نه چندان دور شوری آبخوان را به‎حدی بالا ببرد که تمام فعالیت‎های کشاورزی و دامپروی منطقه را نیز نابود کند. همچنین در بخش مطالعه کمی آب زیرزمینی، نتایج حاکی از روند شدید و فزاینده میزان بهره‎برداری و در نتیجه کاهش سطح آب زیرزمینی است.

Keywords:

Bam-Narmashir plain , Drinking consumption , Geostatistics , Ground water quality index , Water level drop , افت سطح آب , دشت بم- نرماشیر , زمین آمار , شاخص کیفیت آب زیرزمینی (GQI) , مصرف شرب