تیره اسفناجیان (Chenopodiaceae) در ایران، مقاوم در زیستگاههای سخت و شکننده

بر اساس برآوردهای مختلف، سطحی معادل ۲۰ تا ۶۰ درصد مساحت کشور را مناطق بیابانی اشغال نموده است. در شرایط بیابانی تعداد محدودی از گیاهان هستند که توان زیست را دارند. در این مناطق اراضی شور، تپه های شنی و خاکهای فقیر گچی یا مارنی (بدلندها) قرار گرفته اند که شرایط بسیار حادتری دارند و تعداد بسیار معدودی از گیاهان قابلیت رشد روی آنها را دارند. تعدادی از گیاهان تیره اسفناجیان (Chenopodiaceae) (گاهی در تیره دیگری به نام Amaranthaceae ادغام شده)، توان زیست در این نوع از رویشگاه ها را دارند. گیاهان این تیره در دنیا حدود ۱۰۰ جنس و ۱۶۰۰ گونه دارند و در ایران تعداد جنسهای آن به ۴۰ و تعداد گونه ها و واحدهای تحت گونه آن به ۱۸۴ می رسد. تعداد ۲/۶۵ درصد آرایه های این تیره در ناحیه ایرانی تورانی، ۶/۷ درصد در ناحیه صحرائی سندی، ۲/۲ درصد در در ناحیه اروپائی سیبریائی، ۶/۱۳ در صد مشترک ایرانی تورانی-صحرائی سندی، ۳/۴ در صد مشترک ایرانی تورانی-اروپائی سیبریائی و ۱/۷ در صد در هر ۳ ناحیه شناخته شده درایران انتشار دارند. در مجموع ۹۶ در صد آرایه های تیره انحصاری ایرانی تورانی و یا مشترک با یکی از نواحی دیگر رویشی ایران می باشند. تعداد ۱۶ آرایه این تیره جزو عناصر انحصاری (endemic) ایران اند. گونه سگ لیسه (Hlocnemum strobilaceum) جزو گونه هائی است که در شوره زارهای اغلب مناطق کشور دیده می شود و بیشترین نزدیکی را با مرکز شوری پیدا می نماید. فهرست ۴۳ گونه اراضی شور ذکر می شود. تاغ یکی از مقاوم ترین گونه های گیاهی ایران به شرایط خشک تپه های شنی است. تعداد ۱۸ گونه مربوط به تپه های شنی و ۱۶ گونه مربوط به خاکهای فقیر گچی مارنی ذکر می شود. احتمالا گونه Bienertia cycloptera در هامون جازموریان یکی از آبدار ترین گیاهان ایران است. چغندر (Beta vulgaris)، اسفناج (Spinacia oleracea) و جارو (Kochia scoparia) که به طور مستقیم مصرف دارند، متعلق به تیره Chenopodiaceae هستند.

Keywords:

گیاه مقاوم , شورزی , تپه های شنی , بیابان , هزاردره