تفاوت حکمت اشراق و عرفان در کاربست تاله و استدلال عقلی

مقاله حاضر به بررسی جایگاه و نقش استدلال عقلی و تاله به عنوان دو عنصر اساسی مکتب فلسفی اشراقی و تفاوت جایگاه این دو عنصر در عرفان می پردازد. در واقع عنصر استدلال عقلی و تاله با همین تعابیر و یا تعابیر مشابه در هر دو مکتب اشراق و عرفان وجود دارد و هر کدام به نوبه خود بر این دو عنصر تاکید دارند اما تفاوت این عامل تا به اکنون به طور واضح تبیین نگردیده است. در این نوشتار در ابتدا به تفاوت عرفان نظری و عملی پرداخته شده و بیان گردیده است که استدلال عقلی پس از تولد عرفان نظری از دل عرفان عملی رشد و نمو داشته است. در ادامه به پنچ مورد از تفاوت های جایگاه عقل و تاله در این دو مکتب اشاره می شود و بیان می گردد که آنچه در عرفان اصالت دارد، شهود است و بر خلاف حکمت اشراق عقل به خودی خود اصالتی ندارد. همچنین عقل در عرفان نظری وسیله ای جهت دفاع از مسیر تزکیه و تصفیه است، حال آنکه عقل در حکمت اشراق چنین جایگاهی ندارد، چنانکه عقل در حکمت اشراق نقش ثبوتی داشته و در عرفان نقشی اثباتی. علاوه بر این موارد عقل در عرفان به منزله میزانی جهتشناخت شهودات صادق از کاذب است، حال آنکه هیچگاه در حکمت اشراق به عقل چنین نگریسته نشده است. و در آخر عقل در ۱ عرفان تحلیلی است و در حکمت اشراق استدلالی. پیرامون این نوشتار بایسته ذکر است که تفاوت های مذکور، اموری است که بر اساس استقراء و با مراجعه به آثار اندیشه اشراقی و عرفانی و مقایسه آن ها به دست آمده اند، از این روی به جهت آنکه تنها به موارد محدودی از آثار مکتوب مراجعه شده است، محتمل است که با مراجعه به دیگر آثار این اندیشمندان، به وجوه دیگری از تفاوت این دو مکتب رهنمون گردید. با این وجود برخی از تفاوت های مذکور، ناشی از اختلاف مبانی این مکتب اند و شاید بتوان به جهت محدود بودن مبانی، برخی از تفاوت ها محدود به مواردی خاص دانست.

Keywords:

عرفان , حکمت اشراق , استدلال عقلی , تاله