از قاعده و استثناء در نحو تجویزی تا سلیقه و معنی در نظم قرآنی

قرآن کریم، به عنوان یک پدیده زبانی فاخر، در سطح فهم با سلیقه و توان ذهنی بشر مطابق است؛ همچنان که در سطح خلق نیز، به سبب رسایی و شیوایی، فراتر از سلیقه و توان ذهنی بشر است. برای فهم تحلیل صحیح ویژگیهای چنین پدیده زبانی، بیشتر باید تابع «سلیقه» و شم زبانی بود؛ چرا که توجه بیش از حد به قواعد و احکام تجویزی، سبب می شود بسیاری ظرائف معنایی و ادبی مستور در آیات قرآن کریم، درک نشوند و به جای آن که به معنی به عنوان هسته مرکزی هر فرایند زبانی توجه شود؛ بیشتر به روابط منطقی قابل تصور میان لفظ و معنا پرداخته شود. در این جستار با تبیین مفهوم سلیقه یا همان احساس زبانی، آن سان که زبان شناسان متقدم اسلامی دریافته اند، میان دو رویکرد متفاوت به دستور زبان، یعنی نحو تجویزی و توصیفی تمییز نهاده خواهد شد. آن گاه، با تحلیل نحوی و معنایی چند آیه شریفه، ناکارآمدی قواعد تجویزی را در نحوه تعامل با موسیقی و معنی قرآنی بازخواهیم نمود؛ همچنان که با تاکید بر کارآیی نحو توصیفی، برخی راه کارها را نیز برای تحلیل بهینه دستور زبان قرآن کریم و هم، زبان عربی نوین یاد خواهیم کرد.

Keywords:

سلیقه , شم زبانی , نحو توصیفی , نحو تجویزی , زبان قرآن , نظم قرآن