نجم الدوله و فیزیک

با نظر به نقش عبدالغفار نجم الدوله در ورود علوم جدید به ایران، متوجه خواهیم شد که وی در ورود فیزیک جدید نیز تاثیرگذار بوده است. عبدالغفار در این رشته، هم دارای تالیف و هم دارای ترجمه می باشد. تعدادی از آثار منتسب به وی در زمینه فیزیک عبارتند از؛ جرثقیل (ترجمه ای از پوانسو)، تکافو قوا (ستاتیک)، فیزیک و شیمی و علم بخارات. از این میان تاکنون تصاویر دو نسخه به دست ما رسیده است. یکی نسخه اصول علم ستاتیک است که در سال ۱۲۷۶ق شروع و در سال ۱۲۷۷ق به پایان رسید. او در ابتدای این ترجمه، استاتیک را علم موازنه اجسام دانسته و آن را جزء اول از علم جراثقال می داند. دیگری نسخه فیزیککه به درخواست مخبرالدوله وزیر علوم و معادن در سال ۱۲۹۳ق برای استفاده عموم مردم تالیف شده است و به تبیین مفاهیم گوناگون علم فیزیک به زبان ساده می پردازد و از حل مسائل عددی و پارامتریک بهره ای نمی برد. این دو اثر خطی بوده و نمونه چاپ شده ای از آنها تاکنون مشاهده نشده است. همچنین یک کتاب چاپی به زبان فرانسوی تحت عنوان Nouvelles Récréations Physiques et Mathématiques نوشتهM.Guyotدر کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است و در توضیحات آن آورده شده است این کتاب اهدایی نجم الدوله می باشد، که مشاهده آن نیز می تواند در دریافت درک صحیح تری از پیشینه و شخصیت علمی نجم الدوله، حداقل در علم فیزیک، موثر باشد. هدف از این مقاله بازخوانی و معرفی ویژگی های کتب فوق به عنوان بخشی از نخستین آثار موجود در علم فیزیک جدید و به ویژه به دلیل ارتباط آنها با عبدالغفار نجم الدوله اصفهانی است.

Keywords:

استاتیک , جرثقیل , دارالفنون , فیزیک , نجم الدوله