بررسی آیات قرآن و احادیث در اشعار مولانا با نگاه به آرایه های ادبی

در این تحقیق به استفاده مولوی از آیات قرآن در اشعار خود و انعکاس لفظ و معنا در غزلیات شمس می پردازیم و شیوه ها و گونه های اثرپذیری از قرآن و حدیث را مورد بررسی قرار می دهیم. هم جهان و جهان بینی قرآنی در مثنوی تصویر و توصیف شده و هم مثنوی همچون آفریننده اش، قطرهای است که در جهان معنوی و عالم روحانی قرآن غرق و غایت شده است. حکایت مثنوی یا صریح و مستقیم حکایت های قرآنی است و یا با تلمیح و اشاره و تمثیلی از آن، روایت و حکایت می شود. حکایت مثنوی که همان روایت ماجرای جدایی و بازگشت است و پر از داستان های منقول از انبیا واولیا است، ماخذ و منشا آن حالت ها و حکایت ها به نوعی قرآنی است و در واقع «حکایت» مولانا در مثنوی، برداشتی از آن حالت ها و مقام های قرآنی و سر آن دلبران است در حدیث دیگران؛ به زبان شعر و تمثیل و تشبیه، که برای «نقد حال ما» و سرنوشت و سرگذشت آدمی روایت و حکایت می شود. از این رو، طالب سالک، با خواندن قرآن و خضوع در برابر خداوند و پناه جویی از آن کتاب هدایت و سعادت، راه ترقی و تعالی را عارفانه در پیش می گیرد. مولانا در مثنوی، که گوشهای از حقایق قرآن را بازتاب میدهد، چنان که حق مطلب است، «قرآن» را که کتابی «خواندنی» و آموختنی است، بیشتر برای عمل کردن و تهذیب نفس دانسته است و پرداختن بسیار به اسم و اصطلاح و علوم آن را، گاه راهزن معانی و مقاصد آن می داند . او با هنر خاص خود آنها را در آرایه های ادبی گنجانده است. مولوی به اقتضای تربیت خانواده و لزوم استناد معارف صوفیه به قرآن، با این کتاب آشنایی عمیق داشته است بیش از ۸۵۰ بیت در دیوان شمس به طور مشخص ، متاثر از آیات است که آیه های مربوط به صفات و افعال خداوند در درجه نخست و آیه های مربوط به حالات ومعجزات انبیای الهی در درجه دوم قرار می گیرند.

Keywords:

قرآن , حدیث , مثنوی مولوی , آرایه , آیه