ارزیابی کیفی آب رودخانه دز از نظر کارایی در سیستم های آبیاری تحت فشار

چکیده مقدمه: محدودیت منابع آب کشور و تشدید این محدودیت که ناشی از تداوم افزایش میزان تقاضا است، سبب گردیده تا حداکثر استفاده از منابع آب موجود و افزایش بهره­وری و درنتیجه افزایش تولید در واحد سطح مطرح گردد. تحقیق حاضر با هدف ارزیابی کیفی آب رودخانه دز از نظر کارایی در سیستم­های آبیاری تحت فشار انجام گرفت. روش­: برای ارزیابی کیفیت آب رودخانه دز از نظر کارایی در سیستم آبیاری تحت فشار ۷ ایستگاه سپید دشت سزار، سپید دشت زاز، تنگ پنج سزار، تنگ پنج بختیاری، دزفول، حرمله و بامدژ  انتخاب شد. داده­های کیفی آب رودخانه دز، طی یک دوره ده ساله، از سازمان آب و برق خوزستان در سال‎های ۹۳-۱۳۸۴ اخذ شد. یافته­ ها: ارزیابی کیفی آب با استفاده از نمودار پایپر نشان داد کیفیت آب در ایستگاه سپید دشت سزار، سپید دشت زاز و تنگ پنج سزار از نوع بی­کربناته- کلسیمی می­باشد. اما در ایستگاه­های حرمله و بامدژ، غالب نمونه­ها در منطقه خنثی قرار می­گیرند. نتایج نشان داد میزان شوری از بالادست رودخانه به سمت پایین­دست افزایش می­یابد؛ بطوری­که در ایستگاه بامدژ در ۹۵ درصد مواقع دارای محدودیت کم تا متوسط از نظر استفاده در آبیاری قطره­ای است. با توجه به میانگین SAR و میانگین EC رودخانه دز فاقد محدودیت از نظر ایجاد مسئله نفوذ می­باشد. نتایج نشان داد که ضریب همبستگی (r) کاتیون­ها، بین ۶۷/۰ تا ۷۸/۰ و آنیون­ها از ۲۴۹/۰- تا ۶/۰ متغیر بود. از ایستگاه حرمله به سمت پایین دست، از نظر کلر، آب رودخانه دارای محدودیت کم تا متوسط در آبیاری بارانی می­باشد. بیشترین محدودیت بی­کربنات در ایستگاه سپید دشت زاز در ۵۰/۹۷ درصد مواقع از نظر استفاده در آبیاری بارانی مشاهده شد. بررسی­ها نشان داد میزان سدیم در ایستگاه­های حرمله و بامدژ نسبت به ایستگاه دزفول به ترتیب ۱۳۴ و ۲۳۳ درصد رشد داشته است. همچنین در تمام ایستگاه­ها شاخص اشباع لانژیلر منفی است و رسوب کربنات کلسیم ایجاد نخواهد شد. نتیجه ­گیری: با ورود زهکش­های بسیار در پایین دست، به رودخانه دز مشاهده شد، در ایستگاه­های حرمله و بامدژ با اینکه دبی افزایش یافته است، میزان EC، TDS، کاتیون­ها و آنیون­ها نیز افزایش یافته است. ورود این زهکش­ها در پایین دست رودخانه باعث شد از ایستگاه حرمله به سمت پایین­دست، میزان کلر بیش از ۳ میلی­اکی­والان بر لیتر شود که آب رودخانه دارای محدودیت کم تا متوسط در آبیاری بارانی از نظر کلر ­باشد. همچنین میزان سدیم  از ایستگاه دزفول به بعد رشد چشمگیری دارد؛ به طوری که میانگین غلظت سدیم در ایستگاه­های حرمله و بامدژ نسبت به ایستگاه دزفول به ترتیب ۱۳۴ و ۲۳۳ درصد رشد داشته است. یشترین محدودیت بی­کربنات از نظر استفاده در آبیاری بارانی، در ایستگاه سپید دشت زاز به میزان ۵۰/۹۷ درصد مواقع مشاهده شد. نتایج تحقیق نشان داد در تمام ایستگاه­های مورد مطالعه شاخص اشباع لانژیلر منفی است و رسوب کربنات کلسیم ایجاد نخواهد شد. نشان داد بیش از ۹۹ درصد نمونه­های اندازه­گیری شده در کلاس C۲ و C۳ قرار دارند.

Keywords:

Water Quality , Pressurized irrigation , Dez River , Wilcox