بررسی واژه های اشتقاقی و ترکیبی ساخته شده از چهار عنصر دستوری «-چی»، «-کار»، «-فروش» و «-گر» در چارچوب نظریه صرف ساختی

در زبان فارسی امکانات گوناگون اشتقاقی و ترکیبی برای بیان مفهوم شغل و حرفه وجود دارد که در ترکیب با اسم و صفت اسم های مرکب و اشتقاقی تولید می کنند که دارای معنای عاملیت و فاعلی هستند. هدف از این پژوهش، بررسی چهار عنصر دستوری «-چی»، «-کار»، «-فروش» و «-گر» بر اساس دیدگاه نظریه صرف ساختی و ارائه تبیینی ساخت بنیاد از چگونگی شکل گیری واژه های ساخته شده با این پسوندها و تکواژهای آزاد است. نظریه صرف ساختی با رویکرد واژه بنیاد از جدیدترین نظریه های حوزه ی صرف به شمار می رود. این نظریه برای توصیف و بررسی رابطه ای نظام مند میان صورت و معنا در واژه سازی از مفهوم «ساخت» بهره می گیرد. در صرف ساختی، واژه های غیربسیط به عنوان ساخت در نظر گرفته می شوند و هر واژه یک نشانه ی زبانی و حاصل جفت شدگی صورت و معنا به شمار می رود. هر واژه، صورتی غیربسیط و حاوی سه نوع اطلاعات است که در رویکرد واژه بنیاد با سه علامت PHON که بیانگر بعد واجی، SYN که بیانگر بعد واژ- نحوی و SEM که بیانگر بعد معنایی واژه است، نشان داده می شوند. پژوهش حاضر از جنبه تجربی پیکره بنیاد و از جنبه نظری مبتنی بر رویکرد شناختی است. داده های این پژوهش دربرگیرنده ۲۱۲ واژه اشتقاقی و ترکیبی ساخته شده از پسوندهای چی و گر و تکواژهای آزاد فروش و کاراست که از پیکره فارسی بیجن خان، واژه­نامه معین و واژه نامه دهخدا استخراج شده اند. واژه های ساخته شده از هریک از عناصر مذکور به ترتیب دارای ۴، ۳، ۴ و ۳ زیرطرحواره است که جملگی دارای معنای عاملیت و فاعلی هستند اما از حیث شیوه دلالت به مفهوم شغل و یا از جنبه مقوله دستوری پایه­ای که هر یک از این ۴ سازه به آن متصل می­شود با یکدیگر تفاوت دارند. از دیگر نتایج این پژوهش می توان به اثبات وجود رابطه دوسویه میان ساخت و معنا اشاره کرد به این ترتیب که ساخت تعیین کننده معنا و مفهومی است که از کلیت یک واژه به دست می آید.

Keywords:

Sociology of Language , Morphological Construction Theory , Derivative Words , Compound Words , Semantic Schemas , جامعه شناسی زبان , صرف ساختی , واژه های اشتقاقی , واژه های ترکیبی , طرحواره معنایی