شواهد باستان شناختی دوران پلیستوسن و هولوسن در منطقه سومار، استان کرمانشاه

منطقه سومار در شهرستان قصرشیرین استان کرمانشاه، به دلیل قرارگیری در حد فاصل دو حوزه­ی فرهنگی شامل زاگرس مرکزی و بین­ النهرین یکی از مناطق مهم اما ناشناخته در پژوهش­های باستان­شناسی به شمار می­رود. این منطقه که بیشتر متشکل از یک دشت کوچک رسوبی و سیلابی است، در زمره مناطق بینابینی است که از نظر جغرافیایی و زمین­ ریخت­ شناسی دشت های پست بین­ النهرین و نواحی بلند زاگرس را به هم پیوند می­ دهد. این مناطق حائل، به دلیل مرزی بودن و آلودگی به بقایای انفجاری ناشی از جنگ ایران و عراق تاکنون بسیار کمتر مورد توجه باستان­ شناسان بوده ­اند. با این حال، موقعیت جغرافیایی خاص و قابلیت ­های محیطی منطقه سومار، انجام پژوهش های باستان­شناختی باهدف درک جایگاه ارتباطی آن بین زاگرس و بین­النهرین و نیز مطالعه سیر تغییر و تداوم استقرارهای انسانی در طول زمان را در آن ضرورت می­بخشید. در این راستا، با توجه به خطر تسطیح و تخریب محوطه­ های باستانی ناشی از اجرای طرح انتقال آب گرمسیری فرصتی دست داد تا در زمستان سال ۱۳۹۴، بررسی و شناسایی باستان­شناسی اضطراری در سومار صورت گیرد. طی این بررسی شواهد مختلفی از دوران مختلف پلیئستوسن و هولوسن (پارینه ­سنگی قدیم تا  اسلامی متاخر) شناسایی شد که دربرگیرنده  محوطه­ باز، تپه­، گورستان­ و پل هستند. با وجود شواهدی از دوران پارینه ­سنگی در منطقه، به نظر می­رسد که سکونت گسترده از پایان دوره نوسنگی و حدود اوایل هزاره ششم پ.م. آغاز شده که این امر احتمالا در نتیجه گسترش فرهنگ های بین­النهرین (عبید ۰/ سامرا جدید) روی داده است. این رویه و ارتباط تنگاتنگ در دوران بعدی تا هزاره نخست پ.م. به روشنی دیده می­شود. بیشترین فراوانی محوطه­ ها مربوط به هزاره سوم و هزاره دوم پ.م. و همچنین دوران تاریخی (اشکانی و ساسانی) است. اغلب محوطه­ های شناسایی شده از منطقه سومار در اطراف رودخانه گنگیر واقع شده ­اند. این الگوی پراکنش استقراری به دلیل اهمیت زیاد این رودخانه در کنار جایگاه خاص سومار به عنوان مسیر ارتباطی بوده که سرزمین­های پست بین­ النهرین را به ارتفاعات زاگرس مرتبط می­ساخت. در این راستا، شواهد به دست آمده از برخی محوطه ­ها مانند  تپه قلا در مرکز دشت به وضوح گویای ارتباط این دو منطقه فرهنگی است. با توجه به شواهد موجود از قبیل موقعیت مکانی، وسعت، میزان و تراکم آثار سطحی می­توان آثار شناسایی شده را به استقرارهای دائم و فصلی نسبت داد. بررسی سومار حکایت از تداوم حضور انسان از دوران پلیستوسن تا به امروز در این منطقه دارد.

Keywords:

سومار , بین النهرین , زاگرس مرکزی , بررسی باستان شناختی , سفال , دست افزار سنگی