شناخت نفس و تزکیه آن جهت وصول به حضرت حق

موضوع مورد بحث در این مقاله، شناخت نفس و راههای تربیت آن جهت رسیدن به کمالات انسانی است که در نهایت به وصول به حق می انجامد. نخست توضیحی درخصوص ماهیت نفس و دو صفت ذاتی آن(هوا و غضب)که منشا تمام صفات ذمیمه در انسان است و مراتب نفس که شامل نفس اماره، نفس لوامه، نفس ملهمه و نفس مطمئنه است، آمده است. بعد از حصول شناخت نسبی راجع به هر یک از موارد مذکور، راههای درمان امراض نفسانی و تربیت آن که از دو طریق ریاضت جسمانی و ریاضت روحانی حاصل می شود، بیان شده است. درطریقت نخست که شیوه زاهدان در تهذیب نفس است، از ارکان شرع که شامل نماز، روزه، زکات و حج است و اینکه هر رکنی از آن مذکری است از قرارگاه اول و زایل کننده هر کدورتی است که بر وفق مراد نفس رفته، سخن گفته شده و طریقه دوم که شیوه عاشقان در تبدیل مزاج نفسانی است، به دو روش تقسیم می شود روش اول، تسلیم و انقیاد صرف پیش شیخاست که پیوند با او می تواند مزاج روحانی اشخاص را تبدیل و نفوس را از شرور و خبائث و رذایل اخلاقی بکلی پاک و بی عیب کند و طریقه دوم، عشقاست که خاصیت دگرگون کنندگی دارد و قوه و قدرتی است که از عهده تبدیل مزاج روحانی و قلب ماهیت اخلاقی بشر بر می آید. و در نهایت به این نکته اشاره شده که همگی این تلاشهای روحانی و جسمانی بشر در جهت رسیدن به کمالات معنوی موقوف به عنایت حق است و آنچه دردهای باطنی و روحانی بشر را دوا می کند همان توجه و عنایت اوست و هرچه هست همه کرم و عنایت اوست.