تلفیق عشق و عرفان در غزل فارسی

در تحلیل­های سبک­شناسانه، سبک سروده­های غزل­سرایان سده هشتم هجری به سبک تلفیق عشق و عرفان نام­بردار گشته است. دقتی دگرباره در مفهوم این عنوان و تحقیق و مطالعه در غزلیات عرفانی، بر ما آشکار می­سازد که اولا برای عنوان عاشقانه- عارفانه که بر این سبک گذاشته شده، مصداق­هایی چندگانه می­توان برشمرد، که هر کدام از آن­ها دارای ویژگی­های متمایز و مشخص کننده دسته­ای جداگانه از آثار عرفانی است، و ثانیا دایره شمول سبک تلفیق در غزل فارسی، که از نخستین گام­ها در سروده­های عرفانی می­توان نشانه­های آن را بازیافت، نسبت به آن­چه در تحلیل های سبکی از آن بحث می­شود، یعنی غزلیات سده هشتم هجری بسیار گسترده­تر است؛ اگرچه ما با گونه­ای سرودن غزلیات عارفانه و تداوم آن در سده هشتم نیز روبه­رو هستیم و در واقع برداشت­های چندگانه­ای که از سبک عاشقانه- عارفانه می­توان داشت، نمایشگر روند متداوم و رو به گسترش آمیختگی عناصر اصلی محتوایی غزلیات فارسی؛ یعنی: عشق، عرفان و قلندریه­سرایی است. در این مقاله روند متداوم این تلفیق در سروده­های غزل­سرایان صاحب­سبک تا پایان سده هشتم هجری مورد بررسی و دقت قرار گرفته است. و درباره جایگاه هر کدام از شاعران غزل­سرا در این راستا تحقیق شده و آشکار گردیده است که بنا بر دلایلی چون: پیوند ناگسستنی مباحث نظری عشق و عرفان با یک­دیگر، وجود نشانه­های مضامین تلفیقی عاشقانه و عارفانه از آغاز سرودن غزلیات عرفانی فارسی در سده ششم، محدودیت این بحث سبکی به بررسی محتوایی در یکی از قالب­های شعر فارسی و همچنین برداشت­های متفاوتی که می­توان از اصطلاح «عاشقانه- عارفانه» داشت، نمی­توان به سبکی مستقل در غزل­سرایی فارسی با این عنوان قائل بود.

Keywords:

sonnet , love , mysticism , Malamati , style. , غزل , عشق , عرفان , ملامتی , سبک.