نقش انوار سانحه سهروردی در نظام فیض صدرایی

در نظام فیض سهروردی، یکی از کلیدی­ترین مفاهیم، بحث انوار سانحه است. او با معرفی این انوار و نحوه اشراق آنها، و نقشی که در ایجاد ارباب ­انواع دارند، کثرت­های عرضی عقول را به نحو بدیعی توجیه کرد و نشان داد که این ارباب ­انواع، یا سلسله عرضی عقول، نقش اصلی را در پیدایش موجودات در عوالم مادون عقل، یعنی عالم ملکوت و عالم ماده دارند. ملاصدرا که در آثارش، به کرات از مثل ­افلاطونی یاد می­کند و خود را مدافع این نظریه می­داند، در مواجهه با نظام فیض سهروردی و خصوصا بحث ارباب ­انواع که معادل همان مثل ­افلاطونی هستند، به شدت متاثر بوده و به دفعات، از این ایده دفاع می­کند و در حقیقت نظام فیض خود را تا حد زیادی از نظام فیض سهروردی به عاریه می­گیرد. لکن صدرا در مواجهه با بحث انوار سانحه، که اساس ایجاد ارباب ­انواع است، پذیرش آن را در تعارض با اصل فعلیت تام عقول و تجرد محض آنها می­داند. در این مقاله نشان داده خواهد شد که اولا چنانچه اصل موضع صدرا درخصوص فعلیت تام عقول پذیرفته شود، باز هم می­توان ارباب ­انواع را قبول کرد و با قائل شدن به حیثیت­های مختلف در عقول سلسله طولی، ایجاد سلسله عرضی عقول را توجیه نمود و ثانیا نگارندگان معتقدند که اساسا صدرا در قائل شدن به فعلیت تام عقول، موجه نبوده و این موضوع، نه تنها یکی از اصول حکمت متعالیه محسوب نمی­شود، بلکه می­تواند در تعارض با سایر مبانی اصلی این دستگاه فلسفی باشد.

Keywords:

ملاصدرا , سهروردی , انوار سانحه , ارباب انواع , عقول متکافئه , نظام فیض , مثل افلاطونی