تکتونیک آجر در مسجد حکیم اصفهان

تکتونیک یکی از مفاهیم نظری مطرح و روشی برای مطالعه تاریخ معماری است که در آن مفاهیم دوگانه فن و هنر وجود دارد. در معماری اسلامی ایران تا اواخر قاجار این توجه توامان در بناهای آجری مشهود بود؛ اما قواعد آن شناخته شده نبود. با ورود مصالح جدید از اواخر قاجار تعامل فن و هنر فراموش گردید و معماری ایران با بحران عدم شناخت قواعد فنی و هنری تکتونیکی مواجه شد. سوال اصلی این است که پژوهش قواعد فنی و هنری آجر در مسجد حکیم اصفهان چگونه است؟ و هدف شناخت تکتونیک آجر به جهت شناخت معماری اسلامی ایران است. به منظور شناخت تکتونیک آجر براساس پارادایم معرفت شناسی تفسیرگرا، تحلیل محتوای کیفی با جهت گیری تبیینی و براساس نظریه کارل بتیچر و گاتفرید زمپر، برمبنای اطلاعات کتابخانه ای با مراجعه به اسناد و به صورت میدانی، ویژگی های فنی و هنری تکتونیک آجر در مسجد حکیم اصفهان به دلیل آجرکارهای برجسته آن مطالعه شده است. با تحلیل محتوای کیفی آشکار گردید معماری آجری ایران تحت قواعد تکتونیکی در سه مقیاس کلیت معماری (کلی)، مفصل بندی (میانی) و پوسته های آرایه ای (خرد)، شکل گرفته است. در هر سه مقیاس کلان (شکلی- سازه ای)، مفصل بندی (اتصال سطوح، ستون ها و قوس ها) در مقیاس میانی، مفصل بندی (جداکننده های سطح)، پوسته های آرایه ای و آرایه ای- سازه ای در مقیاس خرد، ویژگی های فنی با هنری در ارتباط و تعامل هستند. این تعامل تحت قواعد تکتونیکی ساخت فنی و هنری را در معماری آجری ایران در مسجد حکیم اصفهان ۱۰- ۱۳ ه‍ ق نشان می دهد و بیانگر فرهنگ ساخت استروتامیک در معماری آجری ایران و تاییدی بر نظریه تکتونیک گاتفرید زمپر است.

Keywords:

tectonic , brick , Islamic architecture of Iran , articulation , decorative surface , تکتونیک(Tectonic) , آجر , معماری اسلامی ایران , مفصل بندی , پوسته آرایه ای