تنوع ساختاری موزاییک های مراحل تحولی در جنگل مدیریت شده راش شرقی (بررسی موردی: حوضه آبخیز ۳۰ رامسر)

مقدمه و هدف: جنگل های هیرکانی از نظر حفظ ذخایر ژنتیکی و وجود برخی از گونه های گیاهی که منحصر به این ناحیه رویشی بوده دارای اهمیت هستند. بنابراین بررسی بیشتر ویژگی های این جوامع جنگلی به­منظور مدیریت بهینه با هدف حفظ تنوع در این جنگل ها همواره یک ضرورت اجتناب­ناپذیر است. یکی از این ویژگی­ها، پویایی ساختار بوده که بر عملکرد بوم­سازگان تاثیر می­گذارد و با مدیریت جنگل و آشفتگی­های طبیعی اصلاح می­شود. از این­رو، هدف اصلی این پژوهش بررسی تنوع ساختاری مراحل تحولی در جنگل های مدیریت­شده آمیخته راش شرقی است. مواد و روش­ها: یک محدوده ۱۰ هکتاری در توده های مدیریت­شده پارسل شماره ۵۱۴ سری پنج طرح جنگلداری صفارود (اشکته­چال) که تعداد ۴۲ موزاییک از مراحل تحولی اولیه، بلوغ و پوسیدگی، بدون درنظر گرفتن اندازه­ و شکل آن شناسایی و انتخاب شدند. درختان داخل هر موزاییک شماره گذاری شده و مورد آماربرداری ۱۰۰ درصد قرار گرفتند. موقعیت مکانی تمامی درختان که دارای قطر برابرسینه بیشتر از ۵/۷ سانتی­متر بودند با استفاده از فاصله و آزیموت پایه ها نسبت به یکدیگر برای هر درخت ثبت شد. پس از شماره گذاری درختان، ویژگی­هایی مانند قطر برابرسینه و ارتفاع درختان اندازه­گیری شد. سپس درختان براساس قطر برابرسینه به چهار کلاسه کم قطر (<۳۵ سانتی­متر)، میان قطر (۵۰-۳۵ سانتی­متر)، قطور (۷۵-۵۰ سانتی متر) و خیلی قطور (>۷۵ سانتی­متر) تقسیم بندی شدند. برای کمی سازی ساختار هر موزاییک در توده­های مورد بررسی، از مجموعه­ای از شاخص های مختلف ساختاری براساس سه ویژگی تنوع الگوی مکانی، تنوع آمیختگی و تنوع ابعاد درختان استفاده شد. پس از تجزیه و تحلیل داده­های آماری، مشخصه های ساختاری توده شامل شاخص­های تمایز قطری، تمایز ارتفاعی، زاویه یکنواخت، میانگین فاصله تا نزدیک ترین همسایه­ها، آمیختگی و کلارک و ایوانز در موزاییک ها محاسبه شدند. برای بررسی تنوع موقعیت مکانی درختان از شاخص های زاویه یکنواخت و کلارک و ایوانز استفاده شد. همچنین برای بررسی آمیختگی گونه ای نیز از شاخص آمیختگی و برای بررسی تنوع ابعاد درختان در هر موزاییک مرحله تحولی، از شاخص های تمایز قطری و تمایز ارتفاعی استفاده شد. تراکم درختان نیز با استفاده از شاخص فاصله تا نزدیک­ترین همسایه­ها اندازه گیری شد. یافته­ها: مرحله تحولی اولیه با ۱۸ موزاییک، بیشترین و مرحله تحولی بلوغ با ۱۱ موزاییک، کمترین فراوانی را به خود اختصاص دادند. مساحت موزاییک ها از ۲۹۲ تا ۵۱۴۵ مترمربع متغیر بود. در مجموع در توده­های موردبررسی، مرحله اولیه دارای بیشترین و مرحله پوسیدگی دارای کمترین سطح در منطقه موردبررسی بودند. مرحله تحولی اولیه و پوسیدگی به ترتیب با متوسط ۴۲۷ و ۲۱۲ اصله در هکتار به ترتیب بیشترین و کمترین فروانی درختان سرپا در هکتار را به خود اختصاص دادند. متوسط سطح مقطع در هکتار در مراحل تحولی اولیه، بلوغ و پوسیدگی به ترتیب ۷۵/۳۸، ۲۶/۴۲ و ۶۳/۳۷ مترمربع در هکتار اندازه گیری شد. مقدار شاخص میانگین فاصله تا نزدیک ترین همسایه در موزاییک­های مراحل تحولی اولیه، بلوغ و پوسیدگی به­ترتیب به­طور متوسط ۳۹/۴، ۹۶/۴ و ۷۶/۵ متر به­دست آمد. مقدار شاخص کلارک و ایوانز در هر سه مرحله تحولی کمتر از یک به­دست ­آمد که بیانگر این است که درختان در تمامی قطعات از الگوی پراکنش کپه ای برخوردار هستند. مقدار شاخص زاویه یکنواخت در تمام مراحل ۵/۰ و بیشتر از ۵/۰ محاسبه شد که نشان­دهنده الگوی پراکنش کپه ای درختان است. مقدار متوسط شاخص آمیختگی در موزاییک­های مراحل تحولی اولیه، بلوغ و پوسیدگی به­ترتیب ۳۱/۰، ۲۷/۰ و ۱۸/۰ به­دست ­آمد. همچنین میانگین شاخص تمایز قطری در مراحل تحولی اولیه، بلوغ و پوسیدگی به­ترتیب ۴۳/۰، ۳۷/۰ و ۴۳/۰ محاسبه شد. میانگین شاخص تمایز ارتفاعی در مرحله اولیه ۳۱/۰، بلوغ ۲۸/۰ و مرحله پوسیدگی ۳۳/۰ به­دست ­آمد. نتیجه­گیری کلی: با توجه به اقدامات مدیریتی در توده های راش موردبررسی، نتایج کمی سازی ساختار توده ها به تناسب موزاییک های مراحل تحولی مختلف، می تواند به­عنوان یک راهنما و الگو برای مدیریت دیگر توده های جنگلی مشابه مورد استفاده قرار گیرد. همچنین مشخصه ها و توابع مورد استفاده در این پژوهش می توانند به­عنوان شاخص هایی برای سنجش دخالت های انجام­شده (اجرای اقداماتی مانند عملیات پرورشی و نشانه گذاری) و همچنین پایش مراحل تحولی در این توده ها در طی زمان مورد استفاده مدیران جنگل قرار گیرند. تنوع ساختاری جنگل های مدیریت­شده ناهمسال بین مراحل مختلف تحولی متفاوت است. بنابراین، برای درک چگونگی تاثیر اقدامات مدیریتی بر پویایی ساختاری کوتاه ­مدت در جنگل های راش بایستی پژوهش های مشابه در سری های زمانی پنج تا ۱۰ ساله در توده های موردبررسی انجام شود.

Keywords:

پویایی , تمایز ارتفاعی , تمایز قطری , ساختار , شاخص زاویه یکنواخت