ارزیابی شاخص های هواشناسی و روش های درون یابی به منظور پایش و پهنه بندی خشکسالی در مناطق خشک و نیمه خشک (مطالعه موردی: حوزه آبخیز قم-کهک)

خشکسالی پدیده ای آرام و خزنده محسوب می شود که با تاثیر در بخش های کشاورزی، منابع آب و پوشش گیاهی در نواحی مختلف، به خصوص مناطق خشک و نیمه خشک، می تواند گسترش مناطق بیابانی را تسریع کند. یکی از روش های بررسی وضعیت خشکسالی در هر منطقه، پایش و پهنه بندی خشکسالی با استفاده از شاخص های هواشناسی و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) است. در تحقیق حاضر به منظور بررسی و پایش خشکسالی در منطقه مطالعاتی قم-کهک طی دوره آماری ۲۹ساله (۱۳۶۷۱۳۶۸ تا ۱۳۹۵۱۳۹۶)، شاخص های خشکسالی مانند شاخص بارش استانداردشده (SPI) ، درصد نرمال (PNI)، شاخص دهک (DI)، شاخص Z چینی (CZI) و شاخص نمره Z (ZSI) بررسی شدند. سپس با هدف پهنه بندی خشکسالی، روش های مختلف درون یابی در تمامی سال های دوره آماری مورد مطالعه در محیط نرم افزار ArcGIS ارزیابی گردیدند. نتایج شاخص های مختلف نشان داد که حالت نزدیک به نرمال در همه ایستگاه ها، طی دوره آماری مورد مطالعه، دارای بیشترین فراوانی است. بر اساس نتایج شاخص های SPI و CZI، بیشترین (۷ سال) و کمترین (۳ سال) تعداد خشکسالی به ترتیب در ایستگاه های کهک و جنت آباد اتفاق افتاده است؛ درحالی که بر اساس شاخص PN بیشترین و کمترین تعداد خشکسالی به ترتیب در ایستگاه های قم (۹ سال) و جنت آباد (۳ سال) مشاهده شد. همچنین نتایج شاخص PN حاکی از عدم وجود دوره ترسالی طی دوره آماری مورد مطالعه بوده است. بر اساس شاخص ZSI خشکسالی بسیار شدید در منطقه رخ نداده و نتایج ZSI در خصوص فراوانی طبقه ترسالی بسیار شدید، مشابه نتاج شاخص SPI است. در بین شاخص های مورد مطالعه، شاخص SPI مقارن با سال وقوع کمینه بارندگی در طول دوره آماری رخداد خشکسالی شدید و بسیار شدید را در تمام ایستگاه ها نشان داده، لذا به عنوان مناسب ترین شاخص برای پهنه بندی خشکسالی انتخاب شد. نتایج پهنه بندی نشان داد که در سال های آبی ۱۳۶۸۱۳۶۹، ۱۳۷۳۱۳۷۴ و ۱۳۷۵۱۳۷۶ بیشتر منطقه در وضعیت خشکسالی بسیار شدید تا خفیف قرار داشته است. در سال های آبی ۱۳۸۸۱۳۸۹ و ۱۳۹۵۱۳۹۶ نیز در بیشتر سطح منطقه مورد مطالعه، خشکسالی خفیف تا شدید رخ داده و تنها در قسمت شرقی منطقه، ترسالی خفیف مشاهده شد؛ درحالی که طی سال های آبی ۱۳۷۰۱۳۷۱، ۱۳۷۴۱۳۷۵ و ۱۳۸۷۱۳۸۸ منطقه مورد مطالعه، ترسالی متوسط تا شدید را تجربه کرده است. در سال آبی ۱۳۸۹۱۳۹۰ نیمه شرقی منطقه، ترسالی متوسط و نیمه غربی منطقه، ترسالی خفیف را نشان می دهد.

Keywords:

پایش خشکسالی , درون یابی , پهنه بندی , شاخص های هواشناسی , خشک و نیمه خشک , قم-کهک