بررسی قلمرو بیابان و شدت خشکی در حوزه آبخیز شراء همدان با استفاده از شاخص های ژئومورفولوژی

با بررسی ویژگی های ژئومورفولوژی یک ناحیه شامل تیپ ها، واحدها و رخساره ها می توان مناطق بیابانی و چگونگی پیدایش آن ها را شناسایی کرد. در این تحقیق، با استفاده از داده های ژئومورفولوژی، دشت شراء در استان همدان مورد بررسی قرار گرفت و قلمرو مناطق بیابانی در آن مشخص شد. شدت خشکی اقلیمی و نقش خشکسالی ها در تقویت شرایط بیابانی این دشت مورد بررسی قرار گرفت. به این منظور، با استفاده از نقشه های توپوگرافی ۲۵۰۰۰ :۱ موقعیت و مرزهای دشت مورد نظر تعیین شد، سپس با استفاده از عکس های هوایی ۲۰۰۰۰ :۱ و تصاویر ماهواره­ای TM و SPO T سال ۱۳۹۰ و با استفاده از نرم افزار ENVI ویژگی های توپوگرافی، زمین شناسی، کاربری اراضی، فرسایش و هیدرولوژی بررسی و نقشه های مربوط با استفاده از نرم افزار ArcGIS۹ تهیه شد. به منظور تعیین شدت خشکی در منطقه از روش مدالوس استفاده شد. با استفاده از شاخص SPI فراوانی و تداوم خشکسالی ها و با استفاده از آزمون من کندال روند تغییرات دما، بارش و خشکسالی ها بررسی شد. با توجه به ویژگی های هیدروژئومورفولوژی، کلیماتولوژی و مورفودینامیکی، این منطقه به صورت کشیده، تکوین یافته و اشکال، واحدها، تیپ ها و رخساره های ژئومورفولوژیکی شبیه آنچه در مناطق مرکزی ایران به چشم می­خورد، قابل تفکیک و تشخیص است. واحدهای ژئومورفولوژیکی دشت شراء به دو واحد دشت و پلایا تقسیم شده است. از تیپ های قابل تشخیص واحد دشت می توان به مخروط افکنه و دشت سر و از واحد شبه پلایا می توان به کویر و بیابان اشاره کرد. رخساره مخروط افکنه های دانه ریز، دشت سر انتهایی، تراس های آبرفتی، تپه شاهدها، پهنه های رسی و نمکی، از ویژگی های ژئومورفولوژیکی دشت بیابانی است که به خوبی در منطقه تفکیک پذیرند. با توجه به چنین ویژگی هایی، دشت شراء مبتنی بر شاخص های ژئومورفولوژی جزء یکی از مناطق شبه بیابانی کشور است که در شرایط شکننده از جهت خشکی قرار گرفته و فراوانی و تداوم خشکسالی ها، کاهش معنی دار بارش و افزایش معنی دار دما در دهه های اخیر، بر شدت خشکی منطقه افزوده است.

Keywords:

ژئومورفولوژی , بیابان , خشکی , دشت شرا , همدان