بررسی کاربردها و روشها و تجهیزات نوین علم زمین شناسی دریایی با نگاهی به وضعیت ایران در این حوزه

نزدیک به ۷۵% سطح زمین را آب دریاها و اقیانوس ها با عمق میانگین ۳/۵ کیلومتر فراگرفته است. شناخت و کاوش در دریاها و اقیانوس ها به عنوان یک منبع طبیعی پایان ناپذیر از جنبه های بسیاری از جمله اقتصاد، محیط زیست، تامین غذا، انرژی و ... با اهمیت است. علوم دریایی و اقیانوسی به چهار شاخه فیزیک دریا، شیمی دریا، زیست دریا و زمین شناسی دریا تقسیم می شود که این شاخه ها ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند و در مطالعات و بررسی ها به یکدیگر نیاز پیدا می کنند. در این میان، علم کاربردی زمین شناسی دریا به بررسی ماهیت ویژگی های غیرزیستی حوضه های آبی و ماهیت بستر اقیانوس ها می پردازد. از مهم ترین کاربردهای علم زمین شناسی دریایی می توان کشف منابع غیر زنده اقتصادی بستر و زیر بستر دریاها، شناسایی وضعیت زمین شناسی مهندسی بستر و زیر بستر دریا به منظور: انجام پروژه های لوله گذاری و کابل کشی، انجام پروژه های حفاری تونل ها، انجام مطالعات زمین شناسی مهندسی مربوط به سکوهای نفتی، کشف مناطق ریسک پذیر برای برنامه ریزی های بلندمدت عمرانی و توسعه ای، انجام بررسی های باستان شناسی و کشف اشیا گمشده و مدفون در بستر دریا و همچنین کاربردهای نظامی نام برد. این مقاله به صورت مروری بر مطالعات منتشر شده، به صورت کتابخانه ای و با مرور در منابع جامع و معتبر علمی انجام پذیرفت. جمع آوری اطلاعات برای انجام این پژوهش، عمدتا به روش کتابخانه ای صورت گرفته است. برای این کار، ادبیات موضوعی و مطالعات موثق انجام شده توسط دیگران در داخل و خارج، مورد مطالعه قرار گرفته است. با توجه به اهمیت علم زمین شناسی دریایی، هدف از این پژوهش بررسی کاربردهای زمین شناسی دریایی، تجهیزات و روش های نوین مطالعات زمین شناسی دریایی و بررسی وضعیت کشور در حوزه زمین شناسی دریایی است. روش های مختلفی تاکنون برای مطالعات زمین شناسی دریایی طراحی شده است که همگی این روش ها با یک قایق و سیستم موقعیت یاب جهانی (DGPS) معمولا برای ارائه اطلاعات مکان-زمان واقعی استفاده می شود. این روش ها عبارتند از: ردیاب صوتی (Side Scan Sonar)، ساب باتم پروفایلر (Sub Bottom Profiler)، پروفیلر جریان دوپلر آکوستیک (Acoustic Doppler current profiler). همچنین از جمله تجهیزات به کاررفته در مطالعات زمین شناسی می توان تجهیزات اندازه گیری عمق و سرعت آب شامل: عمق سنج باسیم/بی سیم، سرعت و عمق سنج، جریان سنج و جریان سنج RHCM، دستگاه CTD، نمونه گیر آب (Water Sampler)، نمونه بردار رسوب (Bottom Sampler)، تله رسوبی (Multi Sediment Trap) و مغزه گیر را نام برد. در این بین نمونه برداری از طریق مشاهده عینی و مستقیم، یکی از موثرترین روش های مطالعاتی محسوب می شود که از این رو با وجود پیشرفت های فناورانه، غواصی کماکان یکی از بهترین روش ها جهت مطالعات دریایی است. از این روز علاوه بر غواصی انسان محور، استفاده از ربات های غواصی ROV و AUV از جمله روش های نوین مطالعات زمین شناسی دریایی است. در ایران نیز علم زمین شناسی دریایی در ۵۰ سال گذشته پیوسته رشد داشته است و علاوه بر دانشگاه ها دو نهاد دفتر زمین شناسی دریایی از زیر مجموعه های سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی وزارت صمت و پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی وزارت علوم به طور تخصصی در حوزه زمین شناسی دریایی فعال هستند. گرچه این نهادها دارای امکانات، آزمایشگاه و تجهیزاتی در حوزه زمین شناسی دریایی هستند با این وجود با توجه به مرزهای آبی گسترده ایران در شمال و جنوب و در مقایسه با دیگر کشورها این امکانات، آزمایشگاه ها و تجهیزات متناسب و شایسته نیست از جمله اینکه تنها شناور تحقیقاتی کاوشگر خلیج فارس فعال بوده و شناور زمین دریا سازمان زمین شناسی از رده خارج شده است. رفع کلیه نواقص گفته شده نیاز به تامین بودجه مناسب از سوی حاکمیت داشته که با توجه به اهمیت و کاربردهای زمین شناسی دریایی و ابلاغ سیاست های کلی توسعه دریامحور و تاکید بر اهمیت پشتوانه علمی، آموزشی و پژوهشی برای توسعه دریامحور، فرصت مناسبی جهت تامین منابع مالی مورد نیاز برای توسعه علم و مطالعات زمین شناسی دریایی با استفاده از مذاکره و رایزنی و تصویب ردیف بودجه مناسب در سطح کلان کشور است.

Keywords:

زمین شناسی , زمین شناسی دریایی , علوم اقیانوسی , علوم دریایی