تصحیف های «چندمرحله ای»، چالشی قابل توجه در اسناد حدیثی؛ مطالعه موردی یک سند

از چالش­های مهم در بهره­گیری از میراث اسلامی، به ویژه، سندهای حدیثی، پدیده تصحیف است. یکی از گونه­های پیچیده این پدیده، تصحیف چندمرحله ای/ ترکیبی است. گاهی در دفعات متعدد نسخه­برداری از روی یک اثر، یک عبارت، چند بار آلوده به تصحیف ­شده است به گونه­ای که با گذشت چند مرحله از تصحیف­، هیچ شباهت ملموسی میان عبارت اصیل با عبارت مصحف باقی نگذاشته است. چنین پدیده­ای می تواند پیامدهای چشم­گیری در اعتبارسنجی احادیث نیز داشته باشد. این مقاله با روش توصیفی­ تحلیلی و با واکاوی موردی یک سند از احادیث ابوبکر جعابی (م. ۳۵۵ق)، تلاش نموده تا کشف اینگونه تصحیف­­ها را روشمندتر سازد. مقایسه نام­های موجود در این سند با دیگر منابع، دقت در تصحیف­های دیگر رخ­داده در همین سند و توجه به مناسبات میان راویان در آن، روشن نمود که بخشی از این سند در چند مرحله، دچار تصحیف شده است به گونه­ای که هویت­ برخی از راویان موجود در آن، کاملا نادرست تشخیص داده می شود.

Keywords:

تصحیف , تصحیف چندمرحله ای/ ترکیبی , اسناد حدیثی , ابوبکر جعابی