بررسی تطبیقی فطرت به مثابه ی یکی از پیامدهای عوالم پیشین در حکمت متعالیه و معارف دینی

آیات و روایات فراوانی که درباره ی آموزه ی عوالم پیشین وارد شده، اندیشمندان مسلمان را در طول تاریخ به نظریه پردازی پیرامون آن وا داشته است. حکمت متعالیه نیز به عنوان یک دستگاه معرفتی مبتنی بر روش شناسی فلسفی و الهام گرفته از آموزه های ناب دینی، از این قاعده برکنار نیست؛ لذا ملاصدرا نظریه ی ویژه ای در مورد عوالم پیشین و نحوه ی حضور انسان در آن جا ابراز داشته است. او معتقد است انسان ها در رتبه ای (نه زمانی) پیش از ظهور در عالم دنیا، هویات عقلی ای داشته اند که از پشت پدران عقلی شان بیرون کشیده شده و با شهود ربوبیت پروردگار، با زبان حال «بلی» گفته اند و میثاق سپرده اند. در روایات شیعی نیز به وضوح از دو عالم «ارواح» (روح های بدون بدن) و «ذر» (طینت های دارای اراده و ادراک) سخن به میان آمده است. اما یکی از پیامدهای کلامی-معرفتی باور به این آموزه، مساله ی فطرت است. بر اساس نظریه ی صدرالمتالهین، حضور در عوالم پیشین تاثیری در پیدایی و نیز کیفیت این حقیقت در انسان ندارد؛ زیرا فطرت عبارت است از خلقت ویژه ی آدمی که در همه ی انسان ها مشترک و یکسان است. اما با توجه به روایات شیعی، فطرت انسان نتیجه ی حضور و معرفت او در عوالم پیشین است؛ از این رو اولا فطرت های انسان ها کاملا یکسان نیستند، ثانیا اختیار و انتخاب های انسان در نحوه ی شکل گیری فطرت او نقش دارد، و ثالثا برخی فطرت ها ممدوح و برخی دیگر مذمومند.

Keywords:

فطرت , عوالم پیشین , ملاصدرا , روایات , بررسی تطبیقی.