بررسی مضامین تربیتی اخلاقی قابوس نامه عنصرالمعالی

ادب فارسی به عنوان محل جلوه های اخلاقی، در قبل و بعد از اسلام همواره مورد توجه مردم بوده و هم چنان توانسته است اهمیت خود را حفظ کند. در متون ادبی، تعلیمی و اخلاقی ایرانی، آداب نیک، صفات و ویژگی های برتر، ارزش های والای انسانی و شایستگی ها ستوده شده است و مردم به سخاوت، بردباری، شجاعت، دوری از هوی، هوس، پاکدامنی و... به مفهوم واقعی کلمه، آن چه معنای "اخلاق" است سفارش شده اند. ریشه توجه به موضوعات اخلاقی را می توان در زمان افلاطون و ارسطو پیدا کرد. در ادبیات فارسی هم با توجه به روح شرقی و ایرانی حاکم بر ذهنیت عامه ی مردم، از همان بدو شکل گیری تمدن ایرانی و آریایی، موضوعات اخلاقی نقش مهمی پیدا کردند که می توان آن را در کتیبه های هخامنشی پیدا کرد. مضامین اخلاقی تربیتی در کتاب قابوس نامه در مقاطع و بخش های بسیاری از آن، برجسته ترین اصول انسان و والاترین مفاهیم اخلاقی نمود و بروز یافته و به عنوان آثاری ممتاز و موثر منجر گشته است. هدف از نگارش مقاله، بررسی مضامین تربیتی اخلاقی قابوس نامه عنصرالمعالی می باشد وازروش تحقیق تحلیل و توصیف مضمون استفاده شد.جامعه ونمونه آماری، کتاب قابوس نامه ودیگراسناد مرتبط درنظر گرفته شد.از آن جایی که قابوس نامه از طرف پدر به فرزند به نگارش درآمده، اما در واقع باید گفت که این کتاب را نباید صرفا وصایای پدر به فرزندش قلمداد کرد و می توان آن را آیینه ای جامع و همه گیر دانست که همه اقشار جامعه از عادی و کم سواد گرفته تا عالم، از آن بهره مند شوند. روش انشاء عنصرالمعالی در این کتاب، همان شیوه ی نثر ساده ی فارسی است که در قرن چهارم و پنجم، معمول نویسندگان بوده است و اگر اختصاصی در این انشاء بخواهیم، باید آن را در کهنگی زبان و علاقه ی مولف به آوردن بسیاری از اصطلاحات و تعبیرات و ترکیبات به صورتی که در زبان فارسی اوایل قرن پنجم متداول بوده است. در پایان نتایج بدست آمده نشان داد: با تامل در متن قابوس نامه، می توان دریافت که عنصرالمعالی از ابزار و شگردهای بلاغی گوناگونی نظیر کنایه، تشبیه، تمثیل، تلمیح و اقتباس، بیان استدلالی، ضرب المثل و حکایات برای انتقال اصول تعلیمی، تربیتی، اخلاقی و... استفاده کرده است.