مقایسه زهد سنایی و ناصرخسرو

معنی شناسی دانشی است که با آن، مفهوم واژه ها و کلمات تحلیل می شود و در فهم، معنای دقیق کلمه راهگشاست. با توجه به نظام معنایی و دایره واژگانی که یک واژه در آن قرار می گیرد، مفهوم و معنای آن مشخص می شود و کاربرد و بسامد آن، اهمیت و جایگاه دقیق کلمه را برای ما مشخص می کند. پیش از رواج افکار عارفانه در نظم و نثر فارسی، اندیشه های زهدگرایانه و تعالیم زاهد مابانه، بخش گسترده ای از اشعار تعلیمی را به خود اختصاص داده است. بسامد بالای زهد در متون عرفانی، آن را به یکی از مهم ترین کلیدواژه ها تبدیل کرده است. ظهور سنایی و ناصرخسرو در مکتب شعری خراسان، نقطه اوج بیان افکار زهدگرایانه در شعر فارسی است. به همان سان که سفر دور و دراز ناصر خسرو سرد و گرم زیاد دارد و دوران ناملایماتی را دیده به همان پیمانه درون مایه های هنگفتی به اندیشه اش افزوده است و آثاری در بسیاری از زمینه های فکری، دینی، علمی و فلسفی در قالبی نظم و نثر ایجاد کرده است. سنایی، شاعر قرن ششم هجری، نخستین بار مفاهیم عرفانی را به نظم درآورد و به زبان شعر سرود. زهد یکی از مهم ترین مفاهیم عرفانی است که سنایی آن را در اشعارش بیان کرده است؛ به گونه ای که واژه زهد یکی از واژگان کلیدی در آثار او به شمار می رود؛ ازاین رو بررسی معنی شناسی واژه زهد در آثار او اهمیت ویژه ای دارد. تحلیل معناشناختی واژه زهد نشان می دهد که سنایی واژه زهد را در معنای اصلی خود به کار نبرده و حتی معنای نسبی و جدیدی به آن بخشیده که بیانگر دیدگاه ویژه او نسبت به زهد است. او زهد را در معنایی تازه و متفاوت به کار برده است که با استفاده از شیوه معنی شناسی می توان به این معنا پی برد. شاید بتوان گفت در سیر تکامل شعر زهد و تحقیق ادب فارسی، ناصرخسرو و سپس اوج آن سنایی است. در این مقاله اشعار زاهدانه ناصرخسرو و سنایی مورد بررسی قرار می گیرد.