بررسی انواع وجه شبه در دیوان حافظ

حافظ شاعری است که از تمام ظرفیت های علم معانی و بیان به خصوص از تشبیه برای غنی تر شدن و اعتلای جایگاهاشعار خود در بین شاعران دیگر استفاده کرده است. وی در تشبیهات خود از ظرفیت انواع وجه شبه برای نشان دادن اینهمانندی و شباهت بین مشبه و مشبه به به مخاطبان، بهره برده است. وجه شبه عاملی اصلی و اساسی در غزلیات حافظ،برای فعال نمودن ذهن خواننده و مشارکت وی در جریان آفرینش است. پژوهش پیش رو به روش توصیفی- تحلیلی، بهبررسی انواع وجه شبه در دیوان حافظ از زوایای مختلف می پردازد. ابتدا اشعار دیوان حافظ مورد مطالعه قرار گرفت. و ازمیان ابیات دیوان حافظ بیت هایی که دارای تشبیه و وجه شبه بودند به عنوان نمونه فیش برداری شد و پس از تحلیل وبررسی، هر کدام از آنها را در دسته های مختلفی چون: وجه شبه تحقیقی، وجه شبه تخیلی، وجه شبه حسی، وجه شبهعقلی، وجه شبه مفرد، وجه شبه مرکب، وجه شبه متعدد، وجه شبه دوگانه یا صنعت استخدام و وجه شبه نوین تقسیم بندیشدند. و این نتابج حاصل گردید: بیشترین وجه شبهی که در تشبیهات حافظ کاربرد داشته است وجه شبه تخیلی است ونشان دهنده قدرت تخیل بالای شاعر است و به نظر می رسد علت زیبایی کار شاعر بیشتر در این است که از وجه شبه-های تخیلی بهره برد و از این طریق به کشف روابط تازه ای میان مشبه و مشبه به دست پیدا کند. دومین وجه شبهی کهبیشترین بسامد را در دیوان حافظ به خود اختصاص داده، وجه شبه مفرد است که شاعر به خاطر ایجاز از این وجه شبهاستفاده نموده است. بعد از وجه شبه تخیلی و مفرد، وجه شبه عقلی مانند، دلجویی، آسودگی، روح فزایی، دلنشان بودن،فرخندگی و... از بسامد بیشتری نسبت به سایر وجوه شبه برخوردار است. همچنین کمترین بسامد انواع وجه شبه مربوطبه وجوه شبه مرکب. نوین و متعدد است. حافظ با استفاده از وجوه شبه خود توانسته به ارزش هنری و کیفی غزلیات خودبیفزاید و مخاطب را برای درک وجوه شبه به خصوص وجه شبه دوگانه و تخیلی، به چالش فکری وادارکند. حافظ درآوردن وجه شبه ها دقت نظر خاصی داشته و از این طریق توانسته بسیاری از تشبیهات مرده و تکراری را نوسازی کند.همچنین حافظ توانسته با استفاده از وجه شبه تخیلی بسیاری از امور متباین و متضاد را در یک موضوع جمع کند.

Keywords:

حافظ , علم بیان , شعر , تشبیه , وجه شبه