فرایند تکون علم اسلامی در عصر طلایی اسلام

چگونگی تکون علم اسلامی در عصر طلایی اسلام از مهم­ترین پرسش­های پیش­رو برای بازاندیشی تمدن اسلامی است. در این زمینه به نظر می رسد می­توان به نقش سه مولفه زیر توجه داشت: (الف) میزان و نحوه تاثیرپذیری مسلمانان از احادیث و آموزه های قرآن؛ (ب) میزان استفاده مسلمانان از دستاوردهای علمی تمدن­های دیگر؛ (ج). میزان تغییراتی که مسلمانان در علوم ماخوذه ایجاد کردند، یا به تعبیر دیگر، میزان و نوع خلاقیت و نوآوری علمی مسلمانان. واقعیت اساسی این است که مهم ترین عامل و جهت دهنده مسلمانان به سوی کسب دانش، آموزه های معرفتی اسلام و قرآن بود، زیرا در جزیره العرب و سرزمین های اسلامی، فقط پس از ظهور اسلام بود که چنین نهضتی آغاز شد و نتایج درخشانی به بار آورد. درواقع عرضه جهان بینی توحیدی به مسلمانان و نیز گزاره های علمی معرفت بخش درباره جهان، انسان و موجودات هستی و دعوت از مسلمانان برای تامل درباره آ­ن­ها ثمرات علمی بسیاری درپی داشت. بنابراین، هرچند بخشی از دانش تولیدشده مسلمانان، علوم ماخوذه از ملل دیگر بود، اما آن علوم در چهارچوب و بستری اسلامی اخذ و بازتولید شدند. به بیان دیگر، اگر متغیرهای شکل دهنده علم را در مواردی چون مبانی، پیش فرض ها، روش ها، موضوعات، نظریه ها، قوانین، اهداف و کاربردهای آن بدانیم، مسلمانان این قبیل متغیرها را در علوم اقتباسی از یونان، هند، ایران، مصر و ملل دیگر تغییر دادند و ویژگی اسلامی را به آن­ها اضافه کردند. بنابراین، می توان گفت آنچه مسلمانان با هوش و خلاقیت خود از طریق ترکیب و تالیف علوم اخذ شده با معارف قرآن و حدیث تولید کردند، یقینا «علم اسلامی» بود، زیرا در تعیین هویت علم اسلامی عوامل تعیین کننده علوم اخذ شده تاثیر اساسی نداشتند، بلکه این ساختار و جهان بینی اسلامی بود که علوم ماخوذه در درون آن شکل گرفت و برای مولفه های آن ویژگی های جدیدی رقم زد. این خصوصیت بعینه در علم اسلامی عصر طلایی اسلام وجود داشت.

Keywords:

اسلام , قرآن , علم اسلامی , جهان بینی توحیدی