واکاوی رخصت خواهی برای حج؛ با تاکید بر عصر صفوی

دین و ارکان آن در تاریخ همواره منشا تحولات مهم فراوانی در جوامع مختلف بوده است. در این میان «حج» به عنوان یکی از فریضه­های مهم دین اسلام، گاه اثر زیادی بر شئون مختلف مذهبی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در جوامع اسلامی و مسلمانان گذاشته است. در دوره صفویه به دلیل رسمیت یافتن تشیع دوازده­امامی در ایران و حضور اهل تسنن در همسایگی آن با حکومت ترکان عثمانی، وجه سیاسی مراسم حج و زیارت حرمین شریفین برجسته­تر شد. سفر حج برای صاحب­منصبان حکومتی افزون بر اینکه فریضه­ای دینی مذهبی شمرده می­شد، ابعاد سیاسی را هم در بر می گرفت و به رخصت یا اجازه از سوی شاه نیاز داشت.این پژوهش بر اساس منابع کتابخانه­ای و به روش توصیفی تحلیلی دنبال واکاوی رخصت­هایی است که در دوره صفویه برای زیارت خانه خدا و حرمین شریفین صادر شده است؛ همچنین به این پرسش پاسخ می­دهد که این رخصت­ها چرا و با چه هدفی اخذ یا صادر می­شد و چه اثری بر مناسبات دو حکومت ایران و عثمانی داشت. یافته­های پژوهش بیانگر آن است که از قرون نخستین اسلامی، رخصت گرفتن از امیر یا خلیفه برای حج وجود داشت و در دوره صفویه هم بزرگان و صاحب­منصبان ایرانی و غیر ایرانی با اهداف مختلف برای حج از شاه یا مسوولان بالای حکومتی رخصت می­گرفتند. شاه گاهی این رخصت­ها را می­پذیرفت و گاه به دلایل سیاسی و غیر سیاسی، اجازه سفر را نمی­داد.

Keywords:

رخصت , حج , دوره صفویه , ایران