تاثیر برش های اصلاحی بر ویژگی های کمی و کیفی توده های جنگلی ارسباران (بررسی موردی: منطقه مکیدی کلیبر)

مقدمه و هدف: پرورش جنگل در حقیقت از مهم ترین فعالیت­های جنگل شناسی محسوب می شود و کلیه مسائل مربوط به تربیت و اصلاح توده های جنگلی را شامل می شود. هدف و منظور اصلی پرورش جنگل تقویت و اصلاح کمی و کیفی توده جنگل و سالم نگه داشتن آن در طول حیات طولانی جنگل است. برش های مختلفی که در جنگل انجام می­شود به عنوان ابزار جنگل شناسی نقش مهمی در هدایت توده به سمت اهداف موردنظر دارد. این برش ها برای اصلاح توده­های جنگلی و برای رسیدن به توسعه و پایداری بوم­سازگان جنگلی انجام می شود. بررسی اهمیت و تاثیر این برش ها در جنگل­های مورد نظر منطقه اهمیت زیادی دارد. این پژوهش با هدف مقایسه کمی و کیفی توده­های جنگلی بالغ و زادآوری توده اصلاح شده (عملیات اصلاحی پرورشی به­مدت ۱۴ سال) و شاهد (در مجاورت توده اصلاح­شده) در منطقه مکیدی شهرستان کلیبر انجام شد.مواد و روش­ها: منطقه مکیدی در بخش حفاظت­شده جنگل­های ارسباران و در جنوب غربی شهرستان کلیبر واقع شده است. ارتفاع این منطقه ۱۴۰۰-۱۵۰۰ متر از سطح دریا بوده و در بخش غربی حوزه آبخیز رودخانه کلیبرچای میانی قرار دارد. مناطق مورد نظر از نظر شرایط فیزیوگرافی و بوم­شناسی مشابه یکدیگر بوده و تنها از نظر نوع دخالت­های پرورشی تفاوت داشته­اند. در توده اصلاح شده جمعا پنج درصد از درختان طی دوره ۱۴ ساله برداشت شده­اند. در این عملیات درختانی که از نظر وضعیت ظاهری دچار ضعف و یا بیماری بوده و یا تنه درختانی که به پایه های نخبه چسبیده بودند و یا مزاحمت های تاجی و ریشه ای داشته­اند برداشت شده­اند. مساحت منطقه مورد بررسی ۴۰ هکتار که ۲۰ هکتار برای هر کدام از تیمارها در نظر گرفته شد. با استفاده از شبکه آماربرداری به ابعاد ۵۰×۵۰ متر، ۳۳ قطعه­نمونه دایره­ای ۳۰۰ متر­مربعی در منطقه شاهد (سه قطعه نمونه در داخل محوطه بدون پوشش قرار داشته­اند) و ۳۶ قطعه­نمونه در منطقه اصلاح شده پیاده شد. همچنین زادآوری گونه­های چوبی در هر دو توده، در قطعات نمونه دایره­ای به ابعاد ۱۰۰ مترمربع به مرکزیت قطعه نمونه اصلی بررسی شدند.یافته­ها: نتایج نشان داد که میانگین قطر برابرسینه درختان ۳۵/۱۱ و ۹۸/۱۰ سانتی­متر، میانگین قطر تاج ۴۸/۲متر و ۱۱/۲ متر به­ترتیب در توده اصلاح شده و شاهد بوده است. میانگین ارتفاع درختان در توده اصلاح شده ۲۲/۹ متر و در توده شاهد ۶۱/۹ متر بوده است که بین دو توده از نظر آماری اختلاف معنی­دار نبود. از نظر تعداد در هکتار در هر دو توده بیشترین تعداد در طبقه قطری ۱۰ سانتی­متر بوده است و در طبقات قطری بالاتر تعداد به شدت کاهش را نشان می­دهد. مشاهده وضعت دو توده به خوبی نشان­دهنده جوان بودن این توده­ها بود. مقدار ضریب قد کشیدگی دو توده اصلاح شده و شاهد نشان داد که میانگین ضریب قدکشیدگی در توده شاهد بیشتر از توده اصلاح­شده است که نشان­دهنده بهبود وضعیت این ضریب بخاطر انجام عملیات پرورشی است و پایداری بهتر توده­ها را بعد از عملیات اصلاحی نشان می­دهد. از مهمترین درختان و درختچه­های های مشاهده شده در منطقه مورد بررسی می­توان به گونه­های بلوط سفید، بلوط سیاه، کرب، ممرز، توسکا و گیلاس وحشی اشاره نمود. در طبقات قطری از نظر ترکیب گونه­ای در توده اصلاح شده گونه بلوط سفید ۵۶ درصد و گونه کرب ۳۱/۰ درصد بیشتر از توده شاهد بوده است. درصد درختان با تاج سالم ۴/۹۳ درصد و ۹/۹۳ درصد و زاویه تنه قائم ۷/۶۸ درصد و ۵/۴۳ درصد به­ترتیب در توده اصلاح شده و شاهد بوده است. بررسی وضعیت تمایل درختان نشان داد که توده اصلاح شده از نظر قائم بوده تنه وضعیت مساعدتری نسبت به توده شاهد دارد هر چند توده شاهد نیز وضعیت مطلوبی دارد. منشا تمام درختان مشاهده شده در منطقه مورد بررسی دانه زاد بوده است. همبستگی بین قطر و ارتفاع درختان در هر دو توده اصلاح­شده و شاهد رابطه نمایی معنی­داری را نشان داد و ضریب تعیین برای توده اصلاح شده وضعیت بهتری نسبت به توده شاهد دارد. از نظر فراوانی زادآوری توده شاهد وضعیت زاداوری مناسب تری نسبت به توده اصلاح شده داشته است و بیشترین تعداد زاداوری مشاهده شده در طبقات قطری ۵ تا ۵/۷ سانتی­متری بوده است و بعد از آن طبقات قطری ۵/۲ تا ۵ سانتی­متر و صفر تا ۵/۲ قرار داشته­اند.نتیجه­گیری کلی: جمع بندی نتایج به­دست­آمده نشان می­دهد این توده نیاز به دخالت بیشتر و برش­های بعدی دارد تا بتوان با افزایش نور و مواد غذایی به تعداد پایه­های کمتر موجب افزایش رشد قطری این درختان شد. پیشنهاد می­شود این بررسی­ها هر ۵ سال یک­بار تکرار شده تا بهتر بتوان به تاثیر این عملیات پی برد.

Keywords:

ترکیب گونه ای , زادآوری جنگل , نمونهبرداری سیستماتیک