بررسی و تحلیل (کن) در متون عرفانی منثور تا قرن پنجم هجری مبتنی بر نظریه بینامتنیت

از مهم ترین آیات قرآن که عرفا بدان پرداخته اند، آیات مربوط به مساله آفرینش و بخصوص امر «کن » است. در واقع بحث اصلی در این آیات چگونگی آفرینش است. عرفا با توجه به مبانی فکری و مشرب های خاص خود، برای بیان دریافت های خویش از آیات حاوی «کن » و مفاهیم مشابه آن بهره برده اند و تفسیرهای متفاوتی داشته اند. از آنجایی که منشا تصوف و عقاید عرفا در یک موضوع از یک آبشخور نیست و دریافت های متعددی از کلمه «کن » و چگونگی آفرینش ارائه شده است. در این پژوهش برای پی بردن به مبانی دیدگاه عرفا در باب آفرینش و تفسیرکلمه «کن » و چگونگی تفسیر آنان از این کلمه؛ مبانی متعدد چگونگی آفرینش، چگونگی بروز و ظهور صفت آفرینندگی خداوند و ارتباط نظرات عارفان در موضوع آفرینش با دیگر مباحث فلسفی، کلامی، دینی و عرفانی بررسی شده است. از بررسی ها چنین برمی آید که عارفان در آثار منثور عرفانی تا قرن پنجم هجری، هر یک به نوعی به تفسیر مساله خلقت، چگونگی آن و امر «کن » پرداخته اند و ارتباط آن را با مباحث متعددی از جمله؛ «امر، اراده و علم الهی » ، «کلام ازلی و وجودی » ، «تجلی و نور الهی » ، «آفرینش بی واسطه » و... توضیح داده اند. همچنین برخی از جنبه های بینامتنیت اندیشه های عارفان بررسی و تحلیل شده است، که براساس بینامتنیت صریح و ضمنی، پیوند عقاید عرفا با مبانی قرآنی، فلسفی و کلامی مساله آفرینش آشکار شده است و نشان داده ایم که عرفا در تفسیر «کن » و چگونگی آفرینش، تحت تاثیر مبانی فکری مختلف فلسفی، متون مقدس، مشرب های عرفانی و علمای کلام هستند.

Keywords:

متون منثور عرفانی , بینامتنیت کلمه «کن » , آفرینش و «کن » , عرفان و قرآن.