مطالعه تطبیقی تصویر زن در نقاشی دهه اول و سوم انقلاب اسلامی ایران

وقوع انقلاب اسلامی در ایران، زمینه ساز تغییرات مهمی در بستر اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه ایران بود. دامنه این تغییرات را در حوزه های مختلف هنری نیز می توان ردیابی نمود. نقاشی از پیشروترین و تاثیرگذارترین هنرها در میان انواع هنرهای انقلابی است. در ابتدای انقلاب مدرنیسم، میدان را به نوعی هنر رئالیستی متکی بر سنت های فرهنگی و مذهبی و با ویژگی هایی چون تعهد اجتماعی و دینی، روایتگری و پیام گرایی سپرد. با فروکش کردن جو ملتهب انقلاب و به ویژه پس از پایان جنگ و ایجاد فضایی بازتر، تمایلات و گرایش های متعددی در نقاشی معاصر ایران رخ داد. تصویر زن در نقاشی دهه اول انقلاب بیشتر در نقش مادران و همسران شهیدان و در خدمت اهداف ایدئولوژیک بود. پس از گذشت سه دهه و با پر رنگ تر شدن حضور اجتماعی زنان، تغییرات محسوسی در نحوه بازنمایی زنان در نقاشی معاصر ایران به وجود آمد. پژوهش حاضر با انتخاب پنج هنرمند شاخص از دهه اول و پنج هنرمند از دهه سوم بعد از انقلاب اسلامی ایران و سپس بررسی تطبیقی آثار واجد تصویر زن بین دو گروه، سیر تحول بازنمایی تصویر زن را مورد مطالعه قرار می دهد و نتایج را در جداولی گردآوری می کند. ازجمله متغیرهای مورد مطالعه، نحوه ترکیب بندی زن در فضا، زیبایی زنانه، نمادپردازی، سبک، درون مایه زن به عنوان شخصیت تعاملی و یا غیرتعاملی، نوع پوشش و تصویر زمینه و نقش مایه همراه است. مطالعه از نوع توصیفی – تحلیلی است و به روش کتابخانه ای انجام گرفته است. آثار مورد مطالعه در دهه اول از کتاب ده سال با نقاشان انقلاب نوشته مصطفی گودرزی و در مورد نقاشان دهه سوم از آثار به نمایش در آمده در گالری های هنری اخذ شده است. نتایج نشان می دهد در نحوه بازنمایی تصویر زن و درون مایه اثر تفاوت زیادی بین دهه اول و سوم مشاهده می شود. در دهه اول بازنمایی زن بیشتر به سبک سمبولیسم است وزن در قالب مادر و همسر شهیدان و به صورت نمادهایی از مقاومت و شهیدپروری و حمایتگری از خانواده ظاهر می شود. در دهه سوم، سبک آثار از سمبولیسم فاصله می گیرد و به سمت رئالیسم و اکسپرسیونیسم و انتزاع می رود. زن معمولا در زندگی روزمره اش به تصویر کشیده شده است. این تفاوت در بازنمایی زن با گذشت سه دهه، نشان از نگاه متفاوت به زن و حضورش در اجتماع دارد.

Keywords:

نقاشی دهه اول انقلاب , نقاشی دهه سوم انقلاب , هنر انقلاب , بازنمایی زن.