بررسی شیوه زیست در شار ایرانی- اسلامی منتج از ادبیات فارسی (نمونه موردی: کنکاش در خمسه نظامی گنجوی)

این پژوهش در پی آن است که با مطالعه و بررسی آثار حکیم نظامی گنجوی، به دو هدف کلی یعنی؛ یافتن تصویری واقعی از کالبد و فضای شهری آن روزگار و دیگر، درک روابط و مناسبات حاکم بر جامعه آن دوره دست یابد. یافتهاندوزی در این پژوهش بصورت اسنادی، کتابخانه ای و مطالعه پژوهشهای پیشین بوده و از روش تحلیل محتوای مضمون مبنا در بررسی آثار شاعر بهره برده است. شواهد به دست آمده از داستان های پنجگانه تحت عناوین کلی زیر دسته بندی شده اند؛ »بی توجهیبه شهر و دنیای پیرامون«، »پای بندی و تعلق خاطر به زادگاه«، »رنجش و کدورت از ابنای روزگار«، » میل به عزلت و کنارهگیری از مردمان شهر«، »توسل به دربار در جهت پیشبرد الگوی ذهنی خود «، »فرم دادن به ایده ذهنی خود درباره شهر آرمانی«،»بیان شهر دلخواه خود و طرح آن در داستان شهر نیکان.«آن چه از این پژوهش حاصل می شود این است که نظامی مانند دیگر شاعران و نویسندگان، هنگام پرداختن به داستانهایشمواردی از عناصر و اجزا ساختمانی و شهری را بیان میکند اما با اینکه در توصیف و تصویر سازی سرآمد شاعران فارسی زبان است به سرعت از کنار آنها گذشته و از بسط دادن آنها دوری کردهاست، به نظر می رسد وی در یک فرایند طولانی کوچیدن از کعبه زهد به خرابات هوس، از اندیشه عرفانی و آسمانی در مخزن به شاعر هوسنامه در خسرو و شیرین و بار دیگربه هیات یک متفکر اجتماعی در اسکندرنامه تغییر رفتار میدهد و در برابر اتفاقات و سوانح دوران خود و رفتارهای دیگرانواکنش و عکس العمل نشان میدهد. در شهر آرمانی او صورت و نما جایی ندارد، بلکه محتوا و نوع رفتار دربار با شهروندان،تعامل شهروندان با هم، عدالت اجتماعی، رفاه و تساوی حقوق آحاد جامعه رنگ و لعاب شهر را می سازد. از نگاه وی نقشخردمندان و اربابان قدرت در تحقق بخشیدن به جامعه آرمانی و عملی کردن آن، بسیار موثر و پررنگ است. با توجه به گستردگی مسائل شهری، مطالعه ادبیات بر مبنای مقتضیات رشته شهرسازی با کمک اهل فن، میتواند در درک از شار و قیاستطبیقی با شهر کنونی، موثر واقع گردد.

Keywords:

حکیم نظامی , ادبیات فارسی , سبک عراقی , شار , خمسه.