نسبت نظر و عمل در سعادت انسان از نگاه ابن سینا

ابن سینا ماهیت و چیستی سعادت را لذت می داند و لذا غالبا بحث سعادت را از بهجت و لذت شروع می کند. البته مراد شیخ از لذت در تعریف سعادت، مطلق لذت نیست بلکه مراد وی برترین نوع لذت یعنی لذت عقلی است. فهم کامل نظریه سعادت شیخ مستلزم توجه به نکات زیر است که در رساله به تفصیل به آنها پرداخته ایم. نکته اول: ابن سینا در بحث سعادت و به تصویر کشیدن غایت نهایی انسان از متون دینی متاثر است. نکته دوم: ابن سینا سعادت را امری اخروی می داند. یعنی حصول سعادت حقیقی را فقط بعد از مرگ ممکن می داند. نکته سوم: ابن سینا سعادت را امری مشکک و ذو مراتب می داند و برای اشقیا و سعدا مراتب مختلفی قائل است. نکته چهارم: ابن سینا تصریح می کند که اهل سعادت و نجات بیشتر از اهل عذاب و شقاوتند. اما در چگونگی نسبت نظر و عمل در سعادت انسان، شیخ معتقد است که هر چند نظر و عمل هر دو در سعادت انسان موثرند و سعادتمند حقیقی کسی است که در دو جنبه ی نظر و عمل به کمال رسیده باشد، اما میزان تاثیر این دو را یکسان ندانسته و برای نظر اهمیت بیشتری قائل است. شیخ بر این عقیده است که نقش عمل در سعادت انسان نقش ایجابی نیست، یعنی اعمال و افعال اخلاقی اهمیت استقلالی ولنفسه ندارند. وجه اولویت نظر از نگاه شیخ به مبانی انسان شناسی او و تعریف او از چیستی و ماهیت سعادت بر می گردد. زیرا از یک طرف وی سعادت را کمال و فعلیت خاص انسان دانسته و معتقد است که سعادت انسان در آن است که صفات و استعدادهای خاص خودش را به کمال برساند. از طرف دیگر ابن سینا وظیفه خاص انسان را ناطق بودن او می داند. و بر این عقیده است که از میان احوال و ویژگیهای نفسانی مهمترین ویژگی که او را از سایر حیوانات متمایز می سازد اندیشه و تامل است.

Keywords:

ابن سینا , سعادت , شقاوت , لذت , الم.