اثر افزایشی کربنات کلسیم و فسفات بر محتوای آنتراکینونی در ریشه روناس (Rubia tinctorum L.)

سابقه و هدف: روناس (Rubia tinctorum L.) گیاهی چندساله و علفی است که ریشه آن به عنوان مهم ترین بخش اقتصادی آن شناخته شده و غنی از مشتقات آنتراکینونی است. روناس گیاهی با مزیت های چندگانه دارویی، غذایی، رنگی و بهداشتی است. مطالعات دارویی اخیر نشان داده اند که آنتراکینون های ریشه روناس درجه خاصی از اثر مهاری انتخابی نسبت به سلول های سرطانی دارد. در این پژوهش با توجه به محدودیت های آب و خاک منطقه مورد آزمایش، استفاده از حاصلخیزکننده های زیست تخریب پذیر کربنات کلسیم و فسفات برای تولید روناس پیشنهاد گردید تا با توجه به تغییر اقلیم و کمبود آب به عنوان خطرات جدی توسعه پایدار، ارزان بودن تولید روناس و کاربرد چندگانه آن، کاشت و تولید این گیاه به ویژه در مناطق نیمه خشک انجام شود. مواد و روش ها: این پژوهش به صورت فاکتوریل با دو عامل و چهار تکرار در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی اجرا شد. عامل کربنات کلسیم در پنج سطح ۰، ۲۰، ۵۰، ۱۰۰ و ۱۵۰ کیلوگرم بر هکتار و فسفات از منبع کود سوپر فسفات تریپل در چهار سطح ۰، ۵۰، ۱۰۰ و ۱۵۰ کیلوگرم بر هکتار تامین شد. در شرایط مزرعه در اردکان یزد در هر کرت چهار در چهار متر، چهار ردیف بذر کاشته شد، دو ردیف کناری و دو گیاه از طرفین خطوط باقی مانده به عنوان اثر حاشیه ای حذف و بقیه گیاهان به عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شدند. هدایت الکتریکی آب آبیاری در طول دوره رشد اندازه گیری و میانگین آن ۱۱.۶ دسی زیمنس بر مترمربع گزارش شد. کرت ها بلافاصله بعد از کاشت بذر، آبیاری شدند. چهار روز بعد دوباره آبیاری انجام گردید. بعد از آبیاری دوم، هر ۱۲ روز یک بار و در زمستان آبیاری ماهی یک بار انجام شد. در پاییز سال دوم و سوم نیز پای بوته ها، دوباره خاک همراه با تیمارهای مورد نظر داده شد. در زمستان سال سوم گیاهان روناس برداشت شدند. زیست توده وزن تر ریشه بلافاصله بعد از برداشت توزین شد. بعد از خشک کردن ریشه ها در دمای ۱۰۴ درجه سانتی گراد، وزن خشک ریشه اندازه گیری شد. محتوای آنتراکینونی و پراکسید هیدروژن ریشه ها نیز به وسیله اسپکتروفتومتر انجام شد. نتایج: نتایج آنالیز واریانس دوعاملی داده ها نشان داد که اثر ساده و متقابل تیمارهای مختلف کربنات کلسیم و فسفات بر شاخص های عملکردی زیست توده، وزن تر ریشه، وزن خشک ریشه، محتوای آنتراکینونی و پراکسید هیدروژن ریشه در این پژوهش در سطح احتمال ۰.۰۵ معنی دار بود. مقایسه میانگین ها نشان داد که بیشترین مقادیر زیست توده، وزن تر ریشه، وزن خشک ریشه، محتوای آنتراکینونی و پراکسید هیدروژن در تیمار توام ۲۰ کیلوگرم بر هکتار کربنات کلسیم و ۱۰۰ کیلوگرم بر هکتار فسفات نسبت به شاهد مشاهده شد. کمترین مقدار شاخص های عملکردی مورد بررسی در این پژوهش در تیمار توام ۱۵۰ کیلوگرم بر هکتار کربنات کلسیم و ۱۵۰ کیلوگرم بر هکتار فسفات نسبت به شاهد مشاهده شد. استفاده همزمان این دو کود روی یکدیگر اثر مکمل داشت، بدین ترتیب که کاربرد ۲۰ و ۵۰ کیلوگرم در هکتار کربنات کلسیم، همراه با ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار فسفات اثر افزایشی بر محتوای آنتراکینونی و پراکسید هیدروژن ریشه روناس داشت. مقایسه میانگین ها نشان داد که در تیمار توام ۲۰ کیلوگرم بر هکتار کربنات کلسیم و ۱۰۰ کیلوگرم بر هکتار فسفات نسبت به شاهد، بیشترین وزن تر ریشه با افزایش ۷۱%، بیشترین وزن خشک ریشه با افزایش ۹۱% و بیشترین محتوای آنتراکینونی با افزایش ۱۴۲% مشاهده شد. مقایسه میانگین ها نشان داد که در تیمار توام ۵۰ کیلوگرم بر هکتار کربنات کلسیم و ۱۰۰ کیلوگرم بر هکتار فسفات نسبت به شاهد، بیشترین مقدار شاخص زیست توده با افزایش ۷۹% مشاهده شد. نتیجه گیری: نتایج نشان داد که شاخص های عملکردی وزن تر ریشه، وزن خشک ریشه، محتوای آنتراکینونی و زیست توده روناس تحت تاثیر تیمار توام ۲۰ کیلوگرم بر هکتار کربنات کلسیم و ۱۰۰ کیلوگرم بر هکتار فسفات افزایش قابل توجهی داشتند. برای افزایش ترکیبات آنتراکینونی تحت تاثیر محرک های محیطی خارجی زیست تخریب پذیر و ارزان قیمت در مناطقی مشابه شرایط اقلیمی مورد مطالعه در این پژوهش، کشت روناس با استفاده از حاصلخیزکننده های کربنات کلسیم و فسفات پیشنهاد می شود.

اثر افزایشی کربنات کلسیم و فسفات بر محتوای آنتراکینونی در ریشه روناس (Rubia tinctorum L.) Keywords:

ترکیبات ثانویه , تریپل سوپر فسفات , شاخص های عملکردی , کربنات کلسیم , گیاه دارویی