سیدجمال الدین اسدآبادی و اندیشه اصلاح

اصلاح طلبی (Reformism) در کنار محافظه کاری (Conservatism) و انقلاب (Revolution) همواره یکی ازمفاهیم پرکاربرد سیاسی - اجتماعی در دو سده اخیر بوده است. اصلاح طلبی مانند بسیاری از مفاهیمی از این دست، خواستگاه و بالتبع بار معنایی غربی داشت. اما از اواخر قرن نوزدهم و با افزایش روزافزون تعاملات جهان ایرانی - اسلامی با جهان غربی، همراه با بسیاری دیگر مظاهر و مفاهیم غربی، مفهوم اصلاح طلبی نیز وارد جهان اسلام و ایران شد. در این فرایند برخی از روشنفکران مسلمان تلاش کردند مفهوم غربی اصلاح طلبی را با مفهوم مذهبی «اصلاح» تلفیق کنند. این امر از میانه سیده سیزدهم هجری و با ورود مظاهر پیشرفت و ترقی تمدن غرب به جهان اسلام و بویژه ایران، و آشنایی فرهیختگان ایرانی با اصول اساسی تمدن غربی و شناخت مفهوم استبداد، استعمار، عقب ماندگی، زوال و انحطاط و آگاهی بر زیان های تاریخی آنها، به مرحله تازه ای گام نهاد. بر این اساس آنچه به صورت مشخص این مرحله را از گذشته متمایز می سازد، مفهوم «مدرنیته» و آشنایی ایرانیان با آن است. در مواجهه با مدرنیته، در جوامع اسلامی و ایران در برابر تجددخواهی و سنت گرایی؛ اصلاح طلبی به معنای مدرن شدن در عین حفظ ارزش ها و نهادهای بومی و اسلامی به شکل گزینش عناصر مدرن و نقد توامان نسبت به مدرنیته و سنت هستی اصلی این اندیشه پدیدار شد. در میان اندیشمندان مصلح ایرانی و مسلمان، سید جمال الدین اسدآبادی شاخص ترین چهره در این زمینه است. سهم سید جمال الدین در پایه گذاری اندیشه اصلاح و گسترش آن در جهان اسلام، به ویژه ایران، اساسی است. سید جمال، نخستین کسی بود که در پایان سده نوزدهم میلادی مباحثی چون پاک کردن اسلام از خرافات، لزوم آشنایی مسلمانان با ترقیات علمی و فنی جدید و وحدت مسلمانان را مطرح کرد. بر این مبنا در این مقاله اندیشه «اصلاح» از منظر سیدجمال الدین اسد آبادی مورد تحلیل و بررسی قرار خواهد گرفت.

Keywords:

سیدجمال الدین اسد آبادی , اصلاح , مدرنیته , ترقی , انحطاط.