تاملی در فرم و نقشمایه های شمشیرهای دوره ی قاجار محفوظ در موزه های آذربایجان و قاجار تبریز

یکی از سلاح های سردی که در طول ادوار مختلف تاریخی مورد استفاده قرار گرفته است شمشیر بوده است. شمشیرها علاوه بر این که در جنگ ها به هنگام حمله و دفاع مورد استفاده قرار می گرفتند، کاربردهای دیگری نیز از قبیل کاربرد تشریفاتی، تزیینی و نمادین می توانست داشته باشد. در دوره قاجار به دلیل رواج یافتن سلاح های گرم از این وسیله بیشتر در مراسم تشریفاتی و میهمانی ها استفاده می شده است. به کاربردن انواع فنون تزئین گران قیمت نشان می دهد، برخی از شمشیرها کاربردشان صرفا نمادین بوده و در مراسم درباری و رسمی به عنوان سلاح تشریفاتی و نمادین مورد استفاده قرار می گرفتند. با بررسی نقوش و تکنیک های تزئین استفاده شده در شمشیرها می توان طبقه اجتماعی افرادی که از آن ها استفاده می کردند را مشخص کرد. پژوهش حاضر ضمن معرفی نمونه های مطالعاتی موزه ها ی قاجار و آذربایجان به تشریح و طبقه بندی شمشیرها و بن مایه های تزئینی-بصری آن ها می پردازد. این پژوهش در پی پاسخ به این سوال است: شمشیرهای محفوظ در موزه ها ی آذربایجان و قاجار تبریز که از دوره ی قاجار بر جای مانده اند دارای چه فرم ها، تزیینات و تکنیک هایی هستند؟ روش پژوهش مورد استفاده در این تحقیق، توصیفی- تحلیلی بوده و در آن موارد مطالعاتی به شیوه کیفی توصیف و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. اطلاعات و داده ها نیز در این پژوهش به صورت میدانی و کتابخانه ای گردآوری شده اند. برآیند بررسی ها نشان داد: نوع تزئینات نقش بسته بر روی شمشیرهای قاجاری در این دو موزه متاثر از کاربرد آنها و جایگاه صاحبان آن ها بوده است. اقشار قدرتمندتر دارای شمشیرهایی با تزیینات بیشتر و اقشار متوسط، با تزیینات و نقوش کمتر و شمشیرهای ساده تر که حتی درمواردی بدون هیچ نقوش و تزییناتی هستند متعلق به اقشار پایین جامعه از نظر قدرت و موقعیت اجتماعی بود ه اند. شمشیرهای تشریفاتی و زینتی دارای نقوش گیاهی و حیوانی بوده و با اسماء الله و ..تزئین شده اند؛ اما شمشیرهایی که کاربرد نظامی داشته اند، در بیشتر موارد بدون تزئینات یا با تزئینات بسیار جزئی بوده اند که با تکنیک قلمزنی آذین بسته شده اند.

Keywords:

عصر قاجار , شمشیر , موزه قاجار , موزه آذربایجان , تبریز , نقشمایه