بررسی وضعیت و ظرفیت زیستگاه گوزن زرد ایرانی (Dama mesopotamica) در سایت خلیل بیگ فارس

گوزن زرد ایرانی با نام علمی Dama mesopotamica یکی از دو گونه گوزن زرد در دنیا است، زیستگاه این گونه ارزشمند و در معرض انقراض، جنگل های برگریز زاگرس، جنگل های بلوط و پسته وحشی زاگرس می باشد. حفاظت و حمایت از این گونه، منوط به شناخت صحیح و دقیق زیستگاه آن است. افزایش شناخت محیط زیست و تلاش برای مدیریت پایدار آن نیازمند مطالعه و ارزیابی، در بازه های زمانی گوناگون است. این پژوهش با هدف، شناخت و بررسی نوسانات شاخص های گیاهی و اقلیمی در سایت احیاء گوزن زرد در مراتع ارسنجان انجام شد. منطقه مورد مطالعه شامل یک سایت زیستگاه گوزن زرد ایرانی به مساحت ۰۴۳ هکتار، در استانفارس و شهرستان ارسنجان و در جاده اصلی ارسنجان به آباده طشک، در ۱۲ کیلومتری شرق شهرستان ارسنجان در منطقه خلیل بیگ قرار دارد. نمونه برداری ویژگی های پوشش گیاهی به روش تصادفی- سیستماتیک، با ۵۰ پلات یک متر مربعی در طول ۵ ترانسکت ۱۰۰ متری ( ۱۰ پلات در طول هر ترانسکت) صورت گرفت. وضعیت مرتع به روش چهارفاکتوری اصلاح شده مورد بررسی قرار گرفت. ارتباط داده های میزان بارندگی سالانه در سال، میزان بارندگی فصل رویش، میزان بارندگی پاییز و زمستان، میانگین دمای سالانه و میانگین دمای بیشینه و کمینه سالانه با درصد تاج پوشش و میزان تولید، جهت تعیین روند تغییرات فاکتورهای گیاهی و به وسیلهآزمون همبستگی ( Correlation ) مورد ارزیابی قرار گرفت. همچنین ظرفیت مرتع برای تعیین دقیق تعداد مجاز گوزن زرد در رویشگاه و در هر سال محاسبه گردید. نتایج نشان داد میزان درصد تاج پوشش گیاهی از ۱۵/۲ تا ۲۰/۹ درصد و میزان تولید از ۴۵۹/۷ تا ۷۴۳/۸ کیلوگرم ماده خشک در هکتار متغیر بود. وضعیت مرتع در حالت ضعیف قرار داشته و گرایش آن منفی بود. براساس نتایج مقایسات انجام شده با استفاده از آزمون t مستقل، شاخصهای تاج پوشش و تولید بین دو سال در دوره بررسی (سال ۱۳۹۹ ترسالی و سال ۱۴۰۰ خشکسالی) تفاوت معنی داری در سطح ۱ و ۵ درصد داشتند. ظرفیت چرایی این سایت برای سال مرطوب ۵۴/۶۶ راس و برای سال خشک ۳۲/۷۱ راس بدست آمد. همچنین تغییرات درصد تاج پوشش و تولید گونه های بوته ای در سال های با بارندگی متفاوت، کمتر از گونه های فورب ها و گراس ها دست خوش تغییر می شود. در حال حاضر ۷۰ راس گوزن در زیستگاه مورد مطالعه وجود دارد، در حالیکه نتایج تحقیق حاضر نشان داد، تعداد این گوزن ها باید در ترسالی ها حدود ۷۲ درصد و در خشکسالی ها حدود ۴۲ درصد مقدار فعلی باشد، از این رو برای حفظ زیستگاه گوزن زرد باید یا سطح زیستگاه افزایش یابد و یا تعداد اضافه گوزن ها به منطقه دیگری انتقال داده شوند. لذا نتایج این تحقیق حاکی از اشباع شدن ظرفیت سایت برای احیا گوزن زرد دارد.

Keywords:

تولید زیستگاه , خشکسالی , شاخص های گیاهی , گوزن زرد , ارسنجان