ساحت ایدئولوژیک دلالت های زبانی روایی رمان همسایه ها: وجهیت نماها و نزاع گفتمانی

رمان همسایه­ها با رویکردی رئالیستی به قصد بازنمایی/ مقبول­نمایی دانایی/ باور حزبی به روایت درآمده است. همین امر سبب شده است که نشانه­گشایی از آن مستلزم درک نزاع گفتمانی متنی و وجهیت­نماهای برسازنده آن باشد. در این نوشتار نزاع گفتمانی مندرج در رمان همسایه­ها با تکیه بر سه نوع وجهیت­نمای اسم، صفت و قید دلالت­یابی و تفسیر شده است. نتیجه نشان می­دهد که ماهیت ایدئولوژیک موضوع بازنمایی و ضرورت تحول سوژه داستانی ملازم آن به سطح­بندی جریان پیرنگ انجامیده است، به­طوری­که روند روایت را می­توان به سه دوره پیشاقهرمانی، قهرمانی و تثبیت قهرمانی تقسیم کرد. با وجود چهار دسته مشارک/ خصم گفتمانی در دوره پیشاقهرمانی، وجهیت­نماها بیشتر در خدمت بازنمایی نوعی رخوت و انجماد فکری، شغلی و عاطفی حاکم بر فضای دربردارنده سوژه­ها ازجمله خالد شخصیت اصلی و راوی-کنشگر داستان است. در دوره قهرمانی تخاصم جدی میان سوژه­های حزبی و حاکم در می­گیرد و هر سه دسته وجهیت­نماها اعم از اسم، صفت و قید  همسو با موضع مولف پنهان متن در خدمت مثبت­نمایی مبارزات سوژه­های حزبی و منفی­نمایی دسته حاکم قرار می­گیرد. در دوره آخر هم تمامی مصائب خالد و همراهانش در زندان بویژه تحمل انضباط/ تعذیب­­ها، مقابله با تمسخر و حرکت روبه­جلو به­مثابه نشانگان تثبیت قهرمانی و مشروعیت آنان فرض شده است. با­این­وصف روایت در دو خط سیر طولی -هر دوره نسبت به دوره قبل- و عرضی –تقابل درزمانی سوژه­های حزبی و حاکم- با تکیه بر انواع وجهیت­نما درصدد مشروعیت­بخشی به واقعیت برساخته پیرامون باور حزبی است، حتی در مواردی متن دچار بیانه­زدگی و شعارگویی می­شود.

Keywords:

احمد محمود , رمان همسایه ها , گرایش حزبی , نزاع گفتمانی , وجهیت نماها