شناسایی و اولویت بندی مولفه های موثر بر بهره گیری از فضاهای زیرزمینی به منظور توسعه پایدار فضاهای عمومی شهری با استفاده از روش تاپسیس (مطالعه موردی: شهر تهران)

مقدمه: یکی از مشکلات عمده شهرهای امروز، افزایش جمعیت و رشد سریع آن ها و کاهش سرانه کاربری های شهری است که به طور نامحسوسی تعاملات اجتماعی را کاهش داده است. شهرسازی زیرزمینی می تواند به ارتقای پایداری و تاب آوری شهری کمک کند. این فضاها می توانند به ایجاد شهرهای فشرده، افزایش تراکم و جلوگیری از گسترش بی رویه شهر کمک کنند. هدف تحقیق شناسایی و اولویت بندی مولفه های موثر بر توسعه پایدار فضاهای زیرزمینی به عنوان بخشی از فضاهای عمومی شهری در تهران و ۶ منطقه منتخب بود. مواد و روش ها: تحقیق از نوع کاربردی بود که به روش ترکیبی و در ۴ گام انجام شد. ابتدا با مطالعه عمیق فهرستی از مولفه ها و عوامل موثر تهیه شد و سپس از ۲۳ نفر خبره به منظور ارزیابی و رتبه بندی عوامل و گزینه ها استفاده شد. روش نمونه گیری از نوع هدفمند بود که تا رسیدن به نقطه اشباع نظری ادامه یافت. روش تحلیل عاملی تاییدی برای برازش مدل استفاده شد. بدین شکل که از مدل معادلات ساختاری به روش حداقل مربعات جزئی (PLS) بر اساس نرم افزار SmartPLS نسخه ۲ استفاده گردید. همچنین، تکنیک تاپسیس برای نرمالیزه کردن، بی مقیاس سازی و در نهایت رتبه بندی بکار گرفته شد.
نتایج و بحث: نتایج نشان داد که مولفه های موثر شامل ۴ عامل اصلی و ۲۰ عامل فرعی بودند و تمام مولفه در بخش شرایط علی (عوامل اصلی و فرعی) از ضریب آلفای کرونباخ و مقدار پایایی ترکیبی مورد تایید برخوردار بودند. میانگین مقادیر ضرایب R۲ (۰۸۸/۰) و مقدار میانگین مقادیر اشتراکی (۹۳/۰) آن بدست آمد. مقدار GOF معادل (۳۸۲/۰) بدست آمد که نشان از برازش قوی مدل نهایی پژوهش است. در نهایت، گزینه برتر مجموعه فرهنگی آزادی (۸۶۱/۰) و پس از آن زیگذر چهارراه ولیعصر (۷۷۴/۰) انتخاب شدند. همچنین مجموعه تفریحی بام لند و موزه قرآن نیز به ترتیب با ۶۶۱/۰ و ۵۷۳/۰ رتبه های آخر را اخذ کردند.
نتیجه گیری: استفاده و توسعه فضاهای زیرزمینی به عنوان فضاهای عمومی شهری با چالش هایی مواجه است. این مشکلات شامل عدم کارایی و رونق، افزایش جرم خیزی و عدم امنیت، دسترسی محدود در حوادث، و هزینه های اضافی برای تهویه و روشنایی است. همچنین، نگرش منفی جامعه نسبت به فضاهای زیرزمینی و مشکلاتی در برقراری ارتباط و مکان یابی از دیگر محدودیت ها هستند. با بهبود طراحی این فضاها و پذیرش افکار عمومی، استفاده از معماری زیرزمینی می تواند به حل مشکل کمبود فضاهای عمومی در تهران کمک کند و استقبال بیشتری را به دنبال داشته باشد.

Keywords:

فضای عمومی شهری , توسعه پایدار , فضای زیرزمینی , روش تاپسیس , شهر تهران