مطالعه تطبیقی تقابل خیر و شر در نگاره های"خاوران نامه" و "شاهنامه"(با رویکرد نقد کهن الگویی)

این مقاله، پژوهشی بینارشته ای در قلمرو هنر نگارگری و  ادبیات تطبیقی است. نقد کهن­الگویی (archetype)،  رویکردی تلفیقی و میان­رشته ای است که بر پایه مطالعات علومی چون روان­شناسی، انسان شناسی، تاریخ ادیان و تاریخ تمدن، به تحلیل متون می­پردازد. در این جستار با این دیدگاه، به تطابق نبرد خیر و شر و نمودهای آن درکهن الگوها، با تمرکز بر "شاهنامه فردوسی" و "خاوران­نامه­ی ابن حسام خوسفی" پرداخته شده­است. داستان­های خاوران­نامه، شامل افسانهها و داستانهای خیالی از سفرها و جنگها و دلاوریهای حضرت علی (ع) می­باشد. میان داستان و روایات این منظومه، جدال خوبی و بدی است   که به عنوان کهن­الگوی «نبرد خیر و شر» مطرح می­شود. در تحلیل بر شاهنامه فردوسی، تضاد دوبنی یا جدال نیک و بد را  درونمایه اصلی شاهنامه می یابیم که همچون یک روح بر اجزای این اثر سترگ سایه افکنده است. بسامدداستانهاییکهدرشاهنامهبهطورمستقیمجدالعملیخیروشررادربرمی­گیرند،دستکم دوبرابرداستان­هاییاستکهبهدرونمایهدیگرمربوطاست.  بر این اساس جدال خیر و شر (درونمایه عمده در شاهنامه) می تواند به عنوان ژرف ساخت الگوی روایت در ناخودآگاه جمعی ذهن بشر، کهن­الگوی روایت به شمار آید. هدف از این مقاله، تطابق مضامین تقابلی خیر و شر در دو منظومه شاهنامه و خاوران­نامه است. پس از بررسی چهار اثر از هر منظومه، که متضمن نبرد خیر و شر می­باشند، می­توان به تاثیرپذیری خاوران­نامه از شاهنامه، در سه زمینه شخصیت­های کهن­الگویی­، نمادهای کهن­الگویی و موقعیت­ها و اعمال کهن­الگویی پی برد.

Keywords:

شاهنامه , خاوران نامه , جدال خیر و شر , کهن الگو