بررسی ساختمان تصویرهای غزل های دوره بازگشت

عموم قضاوت­ها در خصوص کیفیت شعر دوره­ی بازگشت کلی و فرضی است و اثبات آن­ها نیاز به بررسی بیشتر و دقیق­تری دارد. ساختمان تصویر شعری، اجتماعی است از مصالح بلاغی گوناگونی که محصول نگاه و زبان خاص هر شاعر است؛ به دیگر بیان، ماحصل تجزیه­ی هندسه­ی یک تصویر شعری، هنرسازه­های مختلفی خواهد بود که در تکوین آن سازه نقش داشته­اند. یکی از ابزارهای بایسته برای بررسی موشکافانه، دانش سبک­شناسی است که با دو مختصه­ی بسامدگیری و قیاس، سنجه­ی خوبی برای بررسی شعر شاعران هر دوره است. پژوهش حاضر که به شیوه­ی کمی آماری و با رویکردی سبک­­شناختی نوشته شده­است، با بررسی هندسه­ی تصویرهای غزل­های شش شاعر برجسته­ی دوره­ی بازگشت (مشتاق اصفهانی، هاتف اصفهانی، آذر بیگدلی، سروش اصفهانی، صبای کاشانی و فتح­الله­خان شیبانی) می­کوشد تا ضمن پرهیز از کلی­گویی­های رایج در خصوص شباهت شعر شاعران دوره­ی بازگشت به شعر شاعران سبک­های پیشین، با ارائه­ی آماری دقیق و روشن از مقدار بهره­گیری هر شاعر از هنرسازه­های منفرد و ترکیبی، سوای تعیین سطح و کیفیت ساختمان تصویرها به لحاظ سادگی یا پیچیدگی­، به قیاس هندسه­ی تصویرهای غزل­های شاعران این مکتب با سازه­ی تصویرهای شاعران سبک­های عراقی و هندی بپردازد. نتایج این جستار نشان می­دهد که هرچه از سبک هندی (و عصر صفوی) دور و به دوره­ی قاجار نزدیک­ می­شویم، از شمار هنرسازه­های ترکیبی و درصد پیچیدگی تصویرها کاسته و بر مقیاس هنرسازه­های منفرد و تصویرهای ساده افزوده می­گردد؛ برای نمونه، سازه­ی تصویرهای غزلیات مشتاق (نخستین و نزدیک­ترین شاعر این پژوهش به سبک هندی) با هندسه­ی تصویرهای غزلیات دیگر شاعران این جنبش تفاوت داشته و در ردیف ساختمان تصویرهای سبک عراقی قرار می­گیرد، اما ساختمان تصویرهای غزل­های شیبانی بسیار ساده­تر از سازه­ی تصویرهای غزل­های دیگر شاعران این نهضت و هم­چنین شاعران سبک­های عراقی و هندی است.

Keywords:

return period , Style , image , Sonnet , single and combined works of art