تحلیل انسجام واژگانی متن در طنزهای فریدون توللی با تاکید بر زبان شناسی نقش گرا

فریدون توللی یکی از معروف ترین هنرمندان معاصر است که سبک نوینی را در طنز نویسی فارسی ایجاد کرد. وی به دلیل همین ابداعات، قریب به ربع قرن در محافل ادبی-سیاسی ایران، حضوری قاطع و تاثیر گذار داشت. با وجود گذشت زمان و کهنه شدن حوادث سیاسی-اجتماعی آن دوره، هنوز طنزهای توللی برای مخاطبان زبان فارسی، جذاب و شیرین است. به نظر می رسد بخش عمده ای از زیبایی های طنز توللی، به بهره مندی وی از زبان شناسی متن بنیاد و ابعاد زبان شناسی نقش گرا مربوط باشد. در زبان شناسی نقش گرا، انسجام متن، یکی از مهم ترین مولفه های متون ادبی و هنری به شمار می آید. نظریه انسجام مایکل هلیدی و نظریه هماهنگی و پیوستگی رقیه حسن، از کاربردی ترین نظریه های معاصر است که از طریق آن می توان به میزان انسجام و جذابیت اثری مثل التفاصیل توللی دست یافت. این پژوهش به همین منظور، طنزهای توللی را به روش توصیفی-تحلیلی و با تاکید بر نظریه انسجام واژگانی هلیدی و حسن بررسی کرده است. نتایج تحقیق نشان می دهد توللی در خلق طنزهای التفاصیل، از عوامل انسجام بخش واژگانی، بسیار خوب استفاده کرده است؛ به طوری که این عناصر، موجب تقویت پیوستگی ساختار و معنا در طنز وی شده و به مفاهیم مدنظر نویسنده، عمق بیشتری بخشیده است. وی از تکرار واژگان برای انسجام در بافت کلی متن به صورت بدیعی استفاده کرده و از سجع در ایجاد پیوستگی و انسجام جملات پی درپی بهره برده است. جناس و اشتقاق و واج آرایی های طنز توللی نیز جمله های پیشین و پسین متن را به هم پیوند داده است. در سطح باهم آیی واژگان نیز از مراعات النظیر، تضاد و مترادف به شکل نوآورانه ای استفاده کرده است. وی از تضاد، بسیار مناسب و از مترادف، بسیار کمتر بهره برده و کلمات مراعات النظیر را به جای آنکه در یک جمله به کار برد، هرکدام را جداگانه در یک جمله کوتاه به کار برده و سبب بسامد زیاد افعال و حروف ربط در متن شده است. توللی از این طریق، ضمن ارتقای موسیقی و لحن کلام، به انسجام درونی متن عمق بخشیده و زبان را با اهداف سیاسی، انتقادی و انقلابی خود هماهنگ ساخته است.

Keywords:

زبان شناسی نقش گرا , طنز , التفاصیل توللی , مایکل هلیدی , رقیه حسن