بررسی راهبردهای ایدئولوژیکی صادق هدایت در تولید گفتمان برتری ایرانیان بر اساس نظریه تئون وندایک (مطالعه موردی: درام تاریخی «پروین دختر ساسان»)

جستار حاضر با هدف سنجش کارایی مربع ایدئولوژیک در تحلیل متون نمایشی، به بررسی ناسیونالیسم نژادی در گفتمان درام تاریخی «پروین دختر ساسان» پرداخته است. این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با کاربست راهبردهای گفتمانی ون دایک، چگونگی انعکاس ایدئولوژی ناسیونالیسم را در گفتمان صادق هدایت نشان می دهد. در پیوند با این مسئله، پرسش اصلی مقاله آن است که ایدئولوژی مولف به چه نحو در متن درام آشکار شده است و در تبیین آن، چه استراتژی های گفتمانی دخالت داشته اند؟ برای دستیابی به این هدف، متن اثر به دقت مطالعه شد و با تمرکز بر کنشگران خودی و غیرخودی، مولفه های گفتمان محور در آن شناسایی و تحلیل گردید. یافته های پژوهش نشان می دهد دشمنی هدایت با اعراب به ضدیت شدیدتری نسبت به اسلام و نژاد سامی تعمیم یافته است، چنان که وی در گفتمان خود با انگیزه های نژادی درصدد حذف این عناصر از ساحت فرهنگ و هویت ایرانی است. نویسنده با کاربست راهبردهای ایدئولوژیک، خطای «خودی» ها را در اثر خود فروکاسته و عیب های غیرخودی، یعنی اعراب را برجسته کرده است. در این میان، گرچه ایدئولوژی هدایت نسبت به مدرنیته که گفتمان متعالی اوست، بر زبان وی جاری نشده است، با تحلیل گفتمان اثر می توان به آن دست یافت. در رابطه با رویکرد نظری پژوهش، راهبردهای واژگان گرایی، قطبی سازی، تعمیم، توصیف کنشگر و تمثیل، مهم ترین مقوله های تحلیل ایدئولوژیکی در این گفتمان هستند.

Keywords:

مربع ایدئولوژیک , ون دایک , صادق هدایت , ایدئولوژی , ناسیونالیسم