نگاهی نو به اوزان شعر فارسی از دیدگاه زبان شناسی و ریتم

این پژوهش، در پی آن است تا به جای آنکه اوزان شعر فارسی را بر مبنای قواعد عروضی بررسی کند، بر اساس آنچه فارسی زبانان می خوانند و درک می کنند، بسنجد. شناسایی هجاهای تکیه بر، از حوزه زبان شناسی و بررسی ریتمیک، از حوزه موسیقی، به این پژوهش کمک کرده است. با این فرضیه که میان قواعد عروضی شعر فارسی و نحوه خواندن آن توسط فارسی زبانان، تفاوت وجود دارد، تحقیق آغاز گردید. تعداد پنجاه بیت از شاعران سده سوم تا پانزدهم هجری در پنجاه وزن گوناگون، گزینش شد. سپس به بیست نفر از کسانی که می توانستند شعر فارسی را درست بخوانند، داده شد و نتیجه خوانش آنان ضبط گردید. از خوانندگان خواسته شد شعر را موزون بخوانند و با زدن ضربه هایی روی میز، تاکیدهای وزن را نشان بدهند؛ چیزی شبیه کف زدن متناوب در جشن ها. حدود نهصد فایل صوتی مفید به دست آمده، پیاده سازی و تحلیل شد و محل تکیه های شعر، به زعم خوانندگان مشخص گردید. سپس نتایج در الگوهایی دسته بندی و الگوی غالب مشخص و بر اساس آن، تقطیع پیشنهادی برای هر وزن ارائه شد. مشخص گردید که فارسی زبانان، مقوله ای به نام زحاف آغازین را درک می کنند و به کار می برند، تفکیک افاعیل عروضی را گاهی متفاوت از عروض سنتی انجام می دهند، اوزان مختلف الارکان را در الگوهایی تکرارشونده می خوانند و در اوزان دوری، سکوت میانه مصراع را دقیقا به اندازه نقرات باقی مانده از زحافات، رعایت می کنند.

Keywords:

عروض , وزن شعر , ریتم , تکیه , بحر