ماهیت علم قاضی

درباره علم قاضی اختلافات و ابهاماتی وجود دارد؛ چه در اصل حجیت آن و چه در قلمرو  انتفاع از آن و چه در مفهوم و معنای آن. به نظر می­رسد بخش قابل توجهی از اختلافات، ناشی از عدم شناخت ماهیت علم قاضی است. در قلمرو شرع و قانون و نیز قضا، آن چه ملاک است تحقق علم می­باشد؛ و تقریبا اگر نگوئیم تحقیقا، مراد از علم در قلمرو فوق، یقین عقلی یا منطقی که در حوزه معرفت شناسی و فلسفه مورد توجه می­باشد، نیست. در قلمرو قضاء نیز که بخشی از چارچوب­های شریعت در انسجام جامعه است، این علم، مفهومی غیر از قلمروهای دیگر نمی­تواند داشته باشد. علم قاضی ماهیتا همان علمی است که از طرق متعارف حاصل می­شود و در فقه و اصول، علمی که در مودای طرق متعارف حاصل می­گردد، علم عادی اطمینانی است. این علم عادی اطمینانی همان قطع اصولی و فقهی است که متمایز از یقین منطقی و فلسفی است. پس علم قاضی همان علم عادی اطمینانی است که البته به نظر بسیاری، این علم در حوزه ظن قرار گرفته و با تعابیر ظن متاخم به علم، علم عرفی، ظن غالب، شبه قطع و... عنوان می­گردد؛ ولی حسب پژوهش، این علم عادی در قلمرو فقه و حقوق همان قطع اصولی است و همه فقها موکدا آن را در قاضی شرط می­دانند. تلقی علم داشتن (نه ظن) از علم قاضی، سر حجیت مطلق آن در دیدگاه بسیاری از فقها و حقوقدانان و نیز تقدم آن بر دیگر ادله است.

Keywords:

علم قاضی , قطع , یقین منطقی , علم عادی , اطمینان