زمین شیمی و جایگاه زمین ساختی گرانیتوئیدهای A در رشته کوه های میشو، شمال غرب ایران(شهرستان شبستر)

مقدمهتوده های گرانیتی تا آلکالی فلدسپار گرانیتی کوه های میشو که نظیر آنها در کوه های مورو در شمال غرب کشور نیز رخنمون دارند، از جمله توده های گرانیتوییدی هستند که با چرخه کوهزائی هرسینین (دونین - پرمین) در ارتباط بوده و بررسی سنگ شناسی و پتروژنز آنها در جهت تکمیل اطلاعات زمین شناسی شمال غرب کشور از اهمیت خاصی برخوردار است و به آگاهی ما از شکل گیری پوسته ای ایران در طی کوهزائی هرسینین کمک می کنند (Moayyed and Moazzen, ۲۰۰۲). افتخارنژاد و همکاران (Eftekharnejad et al, ۱۹۹۱) توده ﺁذرین هریس را معادل با گرانیتهای میشو در نظر گرفته اند. این توده سازند کهر و دولومیتهای سلطانیه را قطع و دگرگون کرده است. رسوب های قاعده پرمین روی سطح فرسایش یافته این توده ﺁذرین جای گرفته و بر این اساس سن این توده به بعد از کامبرین و پیش از پرمین نسبت داده شده است (Asadian et al, ۱۹۹۴). با توجه به عدم تعیین نوع گرانیت های A و وجود برخی ابهامات در مورد توده های گرانیتوئیدی شبستر نظیر سنگ شناسی و زمین شیمی (شامل ارتباط زمانی توده گرانیتی هریس با توده های مجاور و فاز کوه زایی ایران)، توده نفوذی هریس نیازمند مطالعه ای جامع و همه جانبه است تا بخشی از تاریخچه زمین شناسی این منطقه و توده های گرانیتی مناطق مجاور، به درستی تجزیه و تحلیل شود. لذا در این نوشتار سعی شده است با کمک نتایج حاصل از بررسی روابط صحرایی حاکم بر بخش های مختلف توده نفوذی هریس، پتروگرافی و آنالیز زمین شیمیایی عناصر اصلی و کمیاب، به بررسی ارتباط ژنتیکی بین بخش های مختلف توده، منشاء ماگمای سازنده و جایگاه تکتونیکی این توده نفوذی و در نهایت تعیین نوع گرانیت های A و مقایسه آن با گرانیت های نوعS  و I پرداخته شود.مواد و روش­هابه­ طور کلی، انجام این پژوهش شامل دو مرحله بازدیدهای صحرایی و بررسی های آزمایشگاهی است. در بررسی های نخستین و بازدیدهای صحرایی، شمار ۱۵۰ نمونه سنگی از توده های آذرین درونی (گرانیتوییدی) شبستر برداشته شد و از این نمونه ها، شمار ۱۱۰ مقطع نازک میکروسکوپی برای مطالعه های سنگ نگاری تهیه شد. در مرحله بعد، تعداد ۲۰ نمونه برای انجام تجزیه زمین شیمیایی به روش سنگ کل به آزمایشگاه ACME در کشور کانادا فرستاده شدند. تجزیه اکسید عنصرهای اصلی به روش ذوب لیتیم بورات (Lithium Borate Fusion) و طیف سنج نشری پلاسمای جفتیده القایی (ICP-ES) انجام شد.نتایج و بحثدر گرانیتهای مورد بررسی گرچه کانیهای مافیک قلیایی از قبیل اژیرین - اوژیت و ریبکیت -ﺁرفودسونیت دیده نمیشود، ولی کلیه داده های سنگ نگاری و ژئوشیمیایی نشان می دهد که سنگ های گرانیتی هریس دارای ماهیت A-type هستند. مقایسه توده گرانیتی شرق میشو با توده گرانیت هریس نشان می­دهد، این توده دارای طیفی از سنگ های قلیایی گرانیت- مونزوگرانیت- سینوگرانیت می باشد. بافت غالب در این نمونه­ها دانه­دار هم بعد تا ناهم بعد، پرتیتی و گرانوفیری است. کانی­های اصلی این سنگ­ها نیز شامل کوارتز، فلدسپار پتاسیم، پلاژیوکلاز و کانی­های فرعی و آکسسور شامل بیوتیت، آمفیبول، پیروکسن، آپاتیت، اسفن و زیرکن است که مشابه گرانیت های مورد بررسی در این مقاله می باشد. بیهنجاری منفی Ba،Nb ،Ti ، Sr و Eu و غنی­شدگی در LILEs به ویژهRb  و  Thنشانگر خاستگاه پوسته ای این سنگ ها است. همچنین Ce و Sm نسبت به عناصر مجاور خود غنی شدگی نشان می دهند. چنین غنی شدگی انتخابی به عنوان تسلط پوسته ای یاد شده است (Pearce et al, ۱۹۸۴)، و چنین الگویی به عنوان تسلط پوسته ای خوانده می شود. توده گرانیتی هریس از نوع گرانیت های درون صفحه ای  نوع A است که با توجه به تهی شدگی از Nb به گروهA۲  وابسته است. با توجه به حضور گسترده پرتیت در این سنگ ها می توان گفت که ماگمای تشکیل دهنده این سنگ ها ماگمای خشکی بوده است. افزون بر این مقادیر بالای HFSEs، خشک بودن خاستگاه ماگمای تشکیل دهنده را تایید می کند (Zhao and Zhou, ۲۰۰۷; Bonin, ۲۰۰۷).نتیجه ­گیریبا توجه به شواهد صحرایی، پتروگرافی، زمین شیمیایی و نمودارهای تمایز ساختگاه تکتونیکی، توده گرانیتوئیدی شبستر، آلکالی فلدسپار گرانیت می باشد. این سنگ ها با سازند پرمین پوشیده شده و سازند سلطانیه با آن تبلور دوباره یافته است. بنابراین سن نسبی آن ها به پس از کامبرین و پیش از پرمین نسبت داده می شود. توده گرانیتوئیدی شبستر براساس شاخص اشباع از آلومین، ویژگی پرآلومینوس تا متاآلومینوس ضعیف دارد. بیهنجاری منفی Ba،Nb ،Ti ، Sr و Eu و غنی­شدگی در LILEs به ویژهRb  و  Thنشانگر خاستگاه پوسته ای این سنگ ها است. بنابراین توده گرانیتوئیدی شبستر از نوع گرانیت های درون صفحه ای نوع A است که با توجه به تهی شدگی از Nb به گروهA۲  وابسته است. به عبارتی به احتمال زیاد گرانیت های قلیایی نوع A پس از برخورد، در این منطقه به دنبال رویدادهای برخوردی ایجاد شده و طی جایگیری آنها زمین ساخت کششی غالب بوده است. نمودار REE این گرانیت ها نشان می دهد که توده گرانیتوئیدی شبستر از یک خاستگاه جدایش دارای پلاژیوکلاز حاصل شده است و یا پلاژیوکلاز در طول روند تکاملی از ماگمای تشکیل دهنده جدا شده است، به­طوری که احتمالا در اثر ذوب بخشی پوسته تحتانی با ترکیب تونالیتی- گرانودیوریتی ایجاد شده است.

Keywords:

الکالی فلدسپار گرانیت , پس از برخورد , گرانیت A۲ , ماگماتیسم , محیط کششی