تحلیل فقه الحدیثی وصیت امام کاظم علیه السلام به هشام و مفهوم شناسی واژه محوری عقل در آن

در میان احادیث حامل معارف دینی ، برخی از آنها از جامعیت بالایی برخوردارند و می توانند منبع بسیاری از اندیشه های دینی باشند. یکی از این احادیث ، حدیث هشام است که از امام کاظم (ع) نقل شده است . این حدیث ، جایگاه عقل را در آموزههای دینی و تربیت به روشنی بیان می کند. رویکرد تقطیع گرایانه پژوهشگران نسبت به این حدیث ، موجب مغفول ماندن بسیاری از نکات مهم آن شده است . در مقابل ، نگاه منسجم و نظامند به این حدیث می تواند با دستیابی به نظام موجود در بین آموزههای ارائه شده در آن، روابط بین آنها را شناسایی کند. این رویکرد می تواند باتوجه به نظام روابط موجود در حدیث و نقش تکمیل کنندگی هر قسمت از آن، منظومه فکری کاملی را برای پژوهشگر به ارمغان بیاورد. این مقاله ، با بررسی فقه الحدیثی و تحلیل و بررسی مرحله به مرحله حدیث هشام، تلاش می کند تا زمینه را برای پژوهش های بعدی در مورد این حدیث فراهم کند. پژوهش حاضر جهت تسهیل ورود پژوهشگران در تحلیل و بررسی محتوای این حدیث ، پس از بررسی گزارشهای مختلف این حدیث ، اعتبار آن را در سه محور راوی، منبع و محتوا بررسی می کند. همچنین ، محتوای حدیث را به صورت مختصر گزارش می دهد و مفهومشناسی واژه محوری »عقل « در این حدیث را ارائه می دهد. بر اساس این پژوهش ، حدیث هشام، دائرهالمعارفی از معارف الهی در علوم مختلف و متضمن معارف جلیله قرآنی و مقاصد شرافت آمیز الهی است . این حدیث گرچه از نظر رجالی ، مرسل و ضعیف شمرده می شود، ولی با نگاه به منبع نقل آن و محتوا و مضامین عالیه آن که نظیر آن در متون، بسیار یافت می شود، شبهه ای در صحت آن باقی نمی ماند. واژه محوری »عقل « در این روایت عبارت است از قوه و استعدادی که علوم با آن درک و فهم می شود و از قدرت تشخیص برخوردار است . این قدرت تشخیص موجب بازدارندگی نفس از امور رذل و پست و دعوت آن به سوی افعال نیک می شود.

Keywords:

وصیت هشام , عقل , وصیت امام کاظم , فقه الحدیث , اعتبار