بازخوانی انتقادی دیدگاه ابن حزم در مسئله ی علیت فاعلی خداوند بر اساس مبانی صدرایی

ابن ­حزم متکلم سرشناسی است که توجه امروزه­ اندیشمندان مسلمان در جهان عرب به دیدگاه های او، بازخوانی تحلیلی دیدگاه های وی را ضروری می کند. او خداوند را علت عالم نمی­ داند، زیرا از طرفی معتقد است که اسمای الهی توقیفی است و از طرف دیگر علیت خداوند را مستلزم امور محالی از قبیل سلب اراده از خداوند، محدودیت قدرت و فعل الهی، منفعل بودن حق تعالی، ازلی بودن عالم و وجود بالقوه عالم در ذات خداوند می­ داند. ابن ­حزم غالب آرای خود در این مسئله را در انتقادات خویش بر کندی – بدون اینکه شخص کندی موضوعیت داشته باشد - ابراز می­ کند و ضمن تکفیر وی، اصل علیت را از خداوند نفی می­ کند. در مقابل، ملاصدرا – که بر اساس مبانی او دیدگاه ابن­حزم مورد نقد قرار می­ گیرد - نه تنها اسمای الهی را توقیفی نمی­ داند، بلکه هر صفت کمالی و وجودی را بعد از اسقاط اضافات برای حق تعالی اثبات می­کند. مبانی فکری ملاصدرا دیدگاه های ابن­حزم را کاملا انکار می­کند و علیت را موجب سلب اراده از خداوند یا محدودیت قدرت او نمی ­داند. انفعال علت از معلول تنها در عالم مادی و آن هم از جهتی غیر از جهت اثرگذاری علت معقول است. این مقاله در جمع ­آوری مطالب به شیوه­ ی اسنادی و در پردازش داده­ ها از شیوه­ی توصیفی و با تحلیل منطقی و عقلانی آن ها به نگارش درآمده است.

Keywords:

خداوند , علیت , ابن حزم , کندی , ملا صدرا