الگوی پراکنش گیاهان رویشگاه بادام کوهی (Amygdalus scoparia Spach.) در منطقه حفاظت شده شاسکوه، خراسان جنوبی

مقدمه و هدف: ساختار افقی جنگل به نحوه توزیع درختان در یک بوم­سازگان جنگلی اشاره دارد. الگوهای مکانی درختان و درختچه ها، اطلاعات مهمی را در مورد یکپارچگی ساختار جوامع جنگلی، پویایی جوامع گیاهی، فرآیند توالی و همزیستی گونه ها فراهم می کند. پژوهش­های متعددی در خصوص تعیین الگوی پراکنش در حوزه علوم جنگل انجام شده است و کاربرد این گونه پژوهش ها در برنامه ریزی و مدیریت جنگل ها، ارزیابی و آنالیز و همچنین طرح های احیا و توسعه جنگل ها گزارش شده است. به نظر می­رسد الگوی پراکنش درختان و درختچه ها، تحت تاثیر درجه غالبیت و فرم رویشی گیاهان قرار می گیرد. از این­رو، در این پژوهش، علاوه بر تعیین الگوی پراکنش حدود ۶۴ گونه گیاهی در رویشگاه بادام کوهی (Amygdalus scoparia Spach.) در دامنه های جنوبی منطقه حفاظت­شده شاسکوه، خراسان جنوبی، رابطه بین فرم رویشی، دوره زندگی و درجه غالبیت گونه ای با الگوی پراکنش گونه های گیاهی بررسی شد.مواد و روش­ها: در این پژوهش، چهار منطقه معرف رویشگاه بادام کوهی (Amygdalus scoparia) در دامنه های جنوبی منطقه حفاظت­شده شاسکوه انتخاب شدند. در هر منطقه معرف تعداد ۲۰ کوادرات مربعی مستقر شد (در مجموع ۸۰ کوادرات). برای شمارش پایه های گونه­های گندمی و علفی، بوته ای و درختچه ای و درختی به­ترتیب از کوادرات با ابعاد ۱×۱ متر، ۴×۴ متر و ۱۰×۱۰ متر استفاده شد. پس از شناسایی و شمارش گونه های گیاهی در کوادرات، تراکم گونه ای، وفور گونه ای و فراوانی گونه ای تعیین شد. سپس غالبیت گونه ای براساس روش طبقه بندی Weigmann (۱۹۷۳) در پنج طبقه مورد ارزیابی قرار گرفت. برای تعیین الگوی پراکنش از شاخص های نسبت وفور به فراوانی، نسبت واریانس به میانگین، اندازه خوشه (ICS)، شاخص گرین (GI) و میانگین تجمع (IMC) استفاده شد. برای مقایسه دقت روش های کوداراتی موردبررسی در تعیین الگوی پراکنش، از ضریب تغییرات (CV) استفاده شد. از آزمون استقلال کای اسکوئر برای بررسی رابطه بین فرم رویشی، دوره زندگی و درجه غالبیت گونه ای با الگوی پراکنش استفاده شد. اندازه اثر و توان آزمون کای اسکوئر در سطح ۰۵/۰ محاسبه شد. کفایت نمونه برداری با استفاده از منحنی تجمع گونه ای (Species Accumulation Curve) تعیین شد.یافته­ها: نتایج نشان داد از نظر الگوی پراکنش، براساس شاخص نسبت وفور به فراوانی، حدود ۹۷ درصد گونه های موردبررسی دارای الگوی کپه ای و ۳ درصد دارای الگوی تصادفی هستند. براساس شاخص های کوادارتی: نسبت واریانس به میانگین (ID) و اندازه خوشه (ICS)، ۸۴ درصد گونه ها دارای الگوی کپه ای و ۱۶ درصد گونه ها دارای الگوی تصادفی هستند. براساس شاخص گرین (GI) ۶۱ درصد الگوی پراکنش گونه های گیاهی منطقه موردبررسی از نوع کپه ای و ۳۹ درصد از نوع تصادفی است. نتایج نشان داد که الگوی پراکنش گونه های فراغالب و غالب موردبررسی از نوع کپه ای است. تنها گونه درختی منطقه موردبررسی، بنه (Pistacia atlantica Desf) دارای الگوی تصادفی است. نتیجه آزمون استقلال کای اسکوئر نشان داد که بین فرم رویشی، دوره زندگی و درجه غالبیت گونه ای با الگوی پراکنش، رابطه معنی داری وجود ندارد (p≥۰.۰۵). نتایج نشان داد که شاخص فیشر یا نسبت واریانس به میانگین (ID) با کمترین ضریب تغییرات (۸۶/۱)، بیشترین دقت لازم برای تعیین الگوی پراکنش را دارد. از بین شاخص های مورد بررسی، نتیجه شاخص گرین با واقعیت زمینی بیشتر تطابق دارد. منحنی تجمع گونه ای نشان داد که با افزایش تعداد کوادرات به ۸۰ عدد، ۶۰ گونه گیاهی در منطقه موردبررسی مشاهده شد و برای ارزیابی غنای گونه ای کافی است.نتیجه­گیری کلی: نتایج شاخص های مختلف نشان داد که الگوی پراکنش بین ۶۱ تا ۹۷ درصد گونه های موردبررسی از نوع کپه ای است. از آنجایی که یک شاخص به تنهایی نمی تواند تخمین های دقیقی از الگوی پراکنش ارائه دهد، در این پژوهش از پنج شاخص کوادراتی رایج استفاده شد. از بین شاخص های موردبررسی، شاخص میانگین تجمع (IMC) الگوی پراکنش حدود ۲۴ درصد از گونه های مورد بررسی را یکنواخت تشخیص داد، چندان با واقعیت هم­خوانی ندارد. نتایج این پژوهش نشان داد که الگوی پراکنش گیاهان مستقل از فرم رویشی و درجه غالبیت گیاهان است. با این وجود، سهم گونه های کمیاب در الگوی پراکنش تصادفی، بیشتر از الگوی کپه ای است. در نهایت پیشنهاد می شود برای تعیین راهبرد نمونه برداری و انتخاب فواصل کشت گیاهان، به کپه ای بودن گیاهان غالب منطقه توجه شود.

Keywords:

توزیع کپه ای , جنگل های مناطق خشک , شاخص های کوادراتی , فرم رویشی