تغییرات برخی مولفه های خاک تحت تاثیر شدت تنک کردن در جنگل های مریوان

مقدمه و هدف: دخالت های انسانی و بهره برداری شدید از جنگل های زاگرس باعث شده که این جنگل ها پایداری طبیعی خود را از دست بدهند و به بوم سازگان های حساس تبدیل شوند. تخریب شدید پوشش گیاهی و فرسایش خاک از نتایج این شرایط است. جنگل های شاخه زاد به دلیل استفاده بیشتر از مواد معدنی خاک، موجب کاهش حاصلخیزی خاک می شوند و در تراکم بالا، توانایی حمایت مناسب از بستر رویشگاه را ندارند. تنک کردن می تواند به بهبود شرایط و کاهش رقابت بین درختان کمک کند. مدیریت جنگل بر ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک تاثیر مستقیم و غیرمستقیم دارد. این پژوهش با هدف بررسی تاثیر تنک کردن بر ویژگی های خاک در جنگل های بلوط زاگرس شمالی انجام شده و تاثیر این عملیات بر مدیریت پرورشی جنگل های شاخه زاد مورد بررسی قرار گرفته است. ارزیابی اثر عملیات جنگل داری بر خدمات اکوسیستم، بخشی از نیازهای علمی مدیریت پایدار جنگل را پاسخ می دهد.مواد و روش­ها: در این پژوهش، اثر شدت های مختلف تنک کردن بر ویژگی های خاک در توده خالص و جوان شاخه زاد بلوط (Quercus brantii) در جنگل های ریخلان مریوان، که نمونه ای از جنگل های تخریب شده زاگرس شمالی است، بررسی شد. این مطالعه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه سطح تنک کردن (افزایشی، کاهشی، شاهد) و در دو فاز چهارساله طی هشت سال انجام شد. از هر قطعه نمونه خاک (۳۶ نمونه در هر فاز) از عمق ۱۵-۰ سانتی متری تهیه و ویژگی های فیزیکی و شیمیایی آن اندازه گیری شد. برای تحلیل اثرات تنک کردن بر ویژگی های خاک از تجزیه واریانس دوطرفه (GLM) و آزمون t جفتی برای مقایسه تغییرات بین دو فاز نمونه برداری استفاده شد. همچنین با روش های چندمتغیره، همبستگی بین متغیرها ارزیابی شد.یافته­ها: بررسی اثرات تنک کردن بر خصوصیات فیزیکی خاک نشان داد که در سال ۱۳۹۵، درصد شن، سیلت، رس و رطوبت خاک بین تیمارها تفاوت معنی داری نداشت. اما پس از هشت سال، تفاوت های قابل توجهی در درصد شن و رطوبت خاک مشاهده شد. تیمار افزایشی کمترین تغییرات منفی را در ویژگی های خاک نسبت به تیمار کاهشی و شاهد داشت. از نظر عناصر شیمیایی، تفاوتی در سال ۱۳۹۵ وجود نداشت، اما پس از هشت سال، تیمار افزایشی بهترین نتایج را در نیتروژن کل، سدیم، آهک، پتاسیم و فسفر قابل جذب ارائه داد. تیمار شاهد باعث کاهش رطوبت سطحی خاک شد، در حالی که تیمار کاهشی به دلیل کاهش تاج پوشش، رطوبت خاک را کاهش داد. مقدار رس در تیمارهای تنک شده کاهش و در تیمار شاهد افزایش جزئی داشت. به طور کلی، تیمار افزایشی بهترین نتایج را از نظر خصوصیات فیزیکی و رطوبت خاک نشان داد. در ارتباط با عوامل شیمیایی خاک چنین به­نظر می­رسد که درصد ترکیبات کم محلول مانند آهک، کمتر دچار آبشویی می­شود و گاهی به­دلیل ازبین رفتن ذرات ریزبافت خاک (رس)، درصد نسبی آن در خاک افزوده می­شود. اما در ارتباط با واکنش خاک pH، ریزش برگ درختان و مقطوعات جست­های حذف شده ممکن است سبب کاهش اسیدیته خاک شده باشد، گرچه مقدار آهک در هر سه تیمار افزایش داشت و انتظار می­رفت افزایش pH داشته باشیم؛ اما خاصیت تامپونی خاک مانع از افزایش این عامل شده و در سال های بعد مقداری نیز از pH خاک کاسته شد. ضمنا تاثیرات مخرب سدیم روی ساختار خاک در  pH بالای خاک بیشتر است و چنین به­نظر ­می­رسد که انجام عملیات تنک­کردن در اصلاح و حاصل­خیزی خاک تاثیر مثبتی داشته است. در مورد نیتروژن کل، چنین نتیجه­گیری می­شود که حذف تعداد زیادی جست و کاهش سطح تاج پوشش موجب افزایش تابش نور خورشید به سطح خاک و کاهش نیترات خاک شده است.نتیجه­گیری کلی: عملیات تنک­کردن بر برخی از شاخص­های فیزیکی و شیمیایی خاک در دراز­مدت تاثیر داشت و تنک­کردن با شدت افزایشی نسبت به تنک­کردن با شدت کاهشی و شاهد، کمترین تغییرات منفی در شاخص­های مطلوب خاک جنگلی را به­همراه داشت.

Keywords:

بلوط , تنک کردن , زاگرس شمالی , شاخه زاد , عناصر خاک