مقایسه عملکرد صفات تولیدی و ماندگاری لاین های تجاری کرم ابریشم ایران در شرایط تنش سرمایی

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: یکی از اهداف برنامه های نوین پرورش و اصلاح نژاد کرم ابریشم بررسی توانایی مقاومت در برابر نوسانات محیطی است. کرم های ابریشم موجوداتی خون سرد هستند، به این معنی که دمای بدن و فرآیندهای متابولیک آنها تحت تاثیر دمای محیط قرار می گیرد. کرم های ابریشم به تغییرات دما حساس هستند و قرار گرفتن در معرض دمای سرد می تواند بر رشد، نمو و سلامت کلی آنها تاثیر بگذارد. تاکنون توجه ویژه­ای در زمینه ­ی اصلاح صفات سازگاری در کرم ابریشم­ های ایران صورت نگرفته است. لازمه­ ی این هدف، بهبود صفات مرتبط با مقاومت نسبت به تنش ­ها و سازگاری با شرایط جدید است. در همین این راستا، بانک ژن کرم ابریشم کشور به ویژه در بخش لاین­ های تجاری باید گسترش یافته و ضمن شناسایی قابلیت­ های ژنتیکی لاین­ های موجود، منابع ژنتیکی جدید نیز در دسترس قرار گیرند. در این بین، تولید تخم ­هایی که به تنش سرمایی مقاومت داشته باشند، یکی از راه کارهای پیشنهادی برای مقابله با این تنش است. بدین منظور لازم است که سطح مقاومت یا حساسیت به تنش سرمایی در لاین­ های تجاری مورد استفاده در تولید تخم­ های تجاری مشخص و لاین­ های مورد نظر از این جنبه رتبه­ بندی شوند. با داشتن این رتبه ­بندی، می ­توان توصیه­ هایی جهت ایجاد تلاقی بین لاین­ های مزبور با هدف تولید تخم ­های تجاری مقاوم یا حساس به تنش سرمایی و توزیع هر دسته از این تخم­ ها در مناطق جغرافیایی مختلف با اقلیم های متفاوت ارائه نمود. در پژوهش حاضر، عملکرد ژنوتیپ­ های (لاین های) تجاری کرم ابریشم ایران شامل ۳۱، ۳۲، ۱۰۳، ۱۰۴، ۱۵۱، ۱۵۳ و ۱۵۴ در قالب تیمارهای شاهد و تحت چالش تنش سرمایی مورد بررسی قرار گرفت. مواد و روش ­ها: بعد از مراحل آماده­ سازی پرورش، تخم نوغان ­ها در شرایط دمایی و رطوبتی استاندارد به مدت ۱۲ روز در اتاق تفریخ نگهداری شدند. برای پرورش، شرایط استاندارد ۲±۲۵ درجه سانتی­ گراد، رطوبت نسبی ۵±۷۵ درصد و دوره نوری ۱۶ ساعت روشنایی و ۸ ساعت تاریکی در نظر گرفته شد. برای تغذیه لاروها، از برگ­ های درختان توت واریته ­های اصلاح شده استفاده شد. برای القای تنش سرمایی، از هر ژنوتیپ ۳۰۰ لارو روز سوم در سن پنجم (در قالب ۳ تکرار ۱۰۰ لاروی) به مدت ۱۲ ساعت در انکوباتور با دمای صفر درجه سلسیوس قرار گرفتند و پس از آن به شرایط استاندارد پرورش با دمای ۲۵ درجه بازگردانده شدند. برای بررسی صفات تولیدی در هر یک از لاین­ های تیمار و شاهد، صفات وزن پیله، وزن قشر پیله، درصد قشر پیله، تعداد پیله در لیتر، وزن پیله در لیتر، میانگین­ های وزن یک پیله، یک پیله خوب، یک پیله متوسط، یک پیله ضعیف و یک پیله مضاعف و برخی صفات مرتبط با زنده­ مانی شامل درصد لاروهای زنده، درصد لاروهای مرده، درصد تلفات شفیرگی و درصد پروانه تولیدی مورد بررسی قرار گرفتند. برای تجزیه و تحلیل آماری از رویه مدل­ های خطی تعمیم یافته (GLM) در نرم افزار SAS استفاده شد و مقایسه میانگین ها با آزمون آماری توکی در سطح معنی­ داری ۵ درصد انجام شد. یافته­ ها: به طور کلی، بیشترین و کمترین مقادیر صفات در بین ژنوتیپ ­ها و تحت شرایط تنشی اعمال شده یکسان نبوده، اما برخی از ژنوتیپ ­ها برای تعداد بیشتری از صفات از عملکرد بالاتری برخوردار هستند. در میان صفات مورد بررسی، صفات مربوط به وزن پیله، وزن قشر پیله و درصد قشر پیله مهم ترین صفات در اهداف اصلاحی هستند که دارای ارزش اقتصادی بالایی بوده و برای بهبود عملکرد پیله استفاده می شوند. در این بین، صفات درصد لاروهای زنده، درصد لاروهای مرده، درصد تلفات شفیرگی و درصد پروانه تولیدیی به عنوان شاخص های مهم مرتبط با ماندگاری مطرح هستند و تفاوت معنی داری بین لاین های مورد بررسی نشان دادند. نتایج حاصل از مقایسه میانگین­ ها نشان داد که به طور کلی لاروهای گروه شاهد در تمامی صفات مورد بررسی عملکرد بهتری در مقایسه با لاروهای تحت تنش سرمایی داشتند و تفاوت معنی­ داری بین آنها مشاهده شد (۰/۰۰۱P<). اگرچه، دو لاین ۱۵۳ و ۱۵۴ از گروه تنش سرمایی در بسیاری از صفات تولیدی و مرتبط با ماندگاری عملکرد بالاتری نسبت به سایر لاین ­های تحت تنش سرمایی و حتی برخی لاین­ های گروه شاهد داشتند. نتیجه ­گیری: دمای محیط پرورش، یکی از عواملی است که در صورت نوسان، منجر به دورشدن شرایط پرورش از وضعیت بهینه و بروز خسارت می ­گردد. به طور کلی در حشرات، تنش سرمایی و دماهای پایین با در نظر گرفتن شدت و مدت زمانی که حشره در معرض آن قرار می ­گیرد، تاثیرات متفاوتی داشته و علاوه بر این، مرحله­ ی زندگی و میزان تکامل سازوکارهای سازگاری و انطباق با محیط نیز تاثیر عمده­ای بر پاسخ حشره به تنش سرمایی دارد. نتایج حاصل از پژوهش حاضر نشان می­ دهد که عملکرد لاین­ های تجاری کرم ابریشم ایران در شرایط تنش سرمایی تحت تاثیر قرار گرفته و لاین­ های ۱۵۳ و ۱۵۴ مقاومت بالاتری نسبت به سایر لاین ­های مورد بررسی دارند و می ­توانند در خط تولیدی هیبریدهای تجاری به لحاظ مقاومت به تنش سرمایی و آماره­ های تولیدی و زنده­ مانی در اولویت قرار گیرند. برای مطالعات بیشتر، پیشنهاد می­ شود ویژگی­ های مولکولی و بیوشیمیایی برخی پروتئین­ های مرتبط با تنش دمایی در تیمارهای مختلف اندازه­ گیری شود.

Keywords:

Line , Hybrid , Silkworm , Cold Stress , Production Performance , لاین , هیبرید , کرم ابریشم , تنش سرمایی , عملکرد تولیدی