ارزیابی مسیرهای سازگاری با تغییر اقلیم در حوضه آبریز کارون ۳

زمینه و هدف: برنامه ریزی تطبیقی و تخصیص آب در شرایط تغییر اقلیم به دلیل عدم قطعیت های مختلف با چالش های عمیقی مواجه است. در این شرایط تصمیماتی باید اتخاذ شوند که از استواری بیشتری برخوردار باشند و در سناریوهای مختلف اقلیمی همچنان کارکرد خود را حفظ نمایند. این مطالعه با هدف برنامه ریزی اقدامات سازگاری کشاورزی در شرایط عدم قطعیت اقلیمی در حوضه آبریز کارون ۳ با استفاده از رویکرد تصمیم گیری استوار (RDM) انجام شد. برای تحقق این هدف، از مدل های GCM تحت دو سناریوی انتشار (RCP۴.۵ و RCP۸.۵) و مدل WEAP برای شبیه سازی وضعیت موجود منابع و مصارف آب حوضه استفاده شد. رواناب و سطح زیر کشت به عنوان پارامترهای دارای عدم قطعیت در نظر گرفته شدند.

روش پژوهش: برای تحقق هدف تحقیق، از مدل WEAP برای شبیه سازی وضعیت موجود منابع و مصارف آب حوضه استفاده شد. از آنجا که تحت اثر تغییر اقلیم پارامترهای بارش و دما محدوده در آینده دستخوش تغییرات می گردد از سه مدل EC-EARTH، CNRM-CM۵ و GFDL-ESM۲M تحت دو سناریو RCP۴.۵ و RCP۸.۵ برای بررسی میزان تغییرات دما و بارش دوره آتی استفاده شد. همچنین در این پژوهش برای شبیه سازی رواناب دوره آتی رودخانه کارون از مدل بارش-رواناب IHACRES استفاده شد. اقداماتی همچون افزایش ۱۰ درصدی راندمان آبیاری (S۱) و تغییر الگوی کشت (S۲) به عنوان اقدامات سازگاری موثر در بخش کشاورزی در نظر گرفته شد. در نهایت با استفاده از رویکرد تصمیم گیری استوار (RDM) استحکام راهبردهای ارائه شده تحت عدم قطعیت های موجود برای دوره آتی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. RDM بر اساس دو رویکرد اثر عدم قطعیت را به مینیمم ترین حالت ممکن می رساند. رویکرد پشیمانی (Regret Method) که با مینیمم کردن میزان انحرافات در عملکردهای ناشی از عدم قطعیت در مقایسه با حالت ایده آل به دست می آید و رویکرد استحکام و یا مرز رضایتمندی که محاسبه کسری از سناریوهایی که معیارهای طراحی شده را برآورده می کنند به دست می آید.

یافته ها: نتایج شبیه سازی رواناب دوره آتی (۲۰۳۰-۲۰۵۵) نشان می دهد میزان رواناب رودخانه کارون به نسبت دوره پایه کاهش ۸-۲۲ درصدی را در ماه های مختلف خواهد داشت. ارزیابی نتایج شبیه سازی مدل WEAP در وضعیت موجود نیاز شرب تقریبا در اکثر بخش ها به صورت کامل تامین می گردد و تنها در بخش های A۸ یا همان محدوده مطالعاتی ۲۳۰۱ (خرمشهر) و A۶ (محدوده های مطالعاتی لالی و اندیکا) با کمبود آب مواجه هستند. همچنین نتایج نشان داد که در بخش صنعت کمبودی مشاهده نمی شود. در این میان بخش های A۱، A۲ و A۳ با کمبود منابع آب در بخش کشاورزی روبه رو هستند. نتایج نشان می دهد با توجه به کمبودها در شرایط موجود، حوضه آبریز بهشت آباد پتانسیل لازم برای انتقال آب به حجم ۵۸۰ میلیون متر مکعب در سال توسط تونل بهشت آباد به حوضه آبریز زاینده رود را نخواهد داشت. همچنین نتایج نشان داد شاخص رضایت مندی استراتژی ۲ و استراتژی ۱ به ترتیب ۰.۷۸ و ۰.۶۵ می باشد. همچنین مقایسه نتایج شاخص پشیمانی نشان می دهد استراتژی ۲ استحکام بالاتری به نسبت استراتژی ۱ دارد.

نتایج: در نهایت براساس رویکرد تحقیق و تعریفی که از تصمیم گیری استوار ارائه شد، نتایج نشان داد که استراتژی تغییر الگوی کشت می توانند به عنوان راهبردی استوار در دستور کار قرار گیرند، بطوریکه توانسته در طیف وسیعی از شرایط عدم قطعیت و سناریوهای اقلیمی عملکرد خود را در حدود وضع موجود حوضه حفظ نماید. نقطه قوت اصلی این مطالعه روش شناسی نظامند آن است که به تصمیم گیری آگاهانه تر و طراحی برنامه های تطبیقی جامع کمک می کند. همچنین با در نظر گرفتن اهداف و شاخص های مختلف می تواند برای سایر حوضه ها نیز قابل اجرا باشد. با این حال، مطالعات آینده در مورد عدم قطعیت های تغییرات آب و هوا و ارزیابی اجتماعی-اقتصادی اقدامات سازگاری، حوزه های دیگری هستند که می توانند تحلیل ها را بهبود بخشند.

ارزیابی مسیرهای سازگاری با تغییر اقلیم در حوضه آبریز کارون ۳ Keywords:

تغییر اقلیم , مدل WEAP , تصمیم گیری استوار , رواناب , کارون