زمینه و سیر تاریخی داستان بئر ذات العلم

حضرت علی(ع)، امام اول شیعیان، به­عنوان یکی از پهلوانان شکست ناپذیر تاریخ صدر اسلام، همواره مورد توجه قصه سرایان و داستان پردازان دینی بوده و روایت های داستانی بسیاری بر محور پهلوانی های ایشان ساخته و پرداخته شده است. برخی از این داستان ها جدا از پردازش داستانی و غیرتاریخی خود، در واقعیت­های تاریخی ریشه دارند (فتح خیبر، غزوه خندق و... )؛ اما شماری از آن ها نیز بیشتر ساخته ذهن قصه گویان اند. هرچند می­توان زمینه ای دور و کم­رنگ از تاریخ برای آن ها یافت. در این جستار به بررسی روایت ها و شواهد و زمینه تاریخی یکی از این داستان ها به­نام داستان «بئر ذات­العلم» – از سده دوم تا سیزدهم هجری - خواهیم پرداخت. در بخش نخست، شواهد و روایت­های این داستان را به ترتیب تاریخی به­دست می دهیم و سپس با مقایسه عناصر داستان با متون تاریخی، به هسته تاریخی آن خواهیم رسید و در پایان، سیر تاریخی «بئر ذات­العلم» را به عنوان یک نام جغرافیایی بررسی خواهیم کرد.