نوپوزیتیویسم و «تحلیل منطقی» در اندیشه فلسفی معاصر عرب (۱)

دامنه نوپوزیتیویسم (۲) به حوزه کشورهای غربی منحصر نمیشود، بلکه فراتر رفته و توجه پژوهشگران جهان غیر غربی را هم برانگیخته و مدافعانی نیز پیدا کرده است. دستاندرکاران فلسفه در جهان عربی (به عنوان بخشی از جهان سوم) توجه چندانی به آن نکردهاند که بتوان از پیدایش نگرههای مختلف دربارهآن، سخن گفت. با نگاهی گذرا به این مکتب (نوپوزیتیویسم)، درمییابیم که هرگز مدافعان پرشوری (از متفکران عربی) نیافته است که بتواند یک جریان مسلط در اندیشه فلسفی ما به وجود آورد. البته زکی نجیب محمود (۳) برجستهترین مدافع این مکتب در کشورهای عربی است. مدافع دیگر آن در حال حاضر عبدالرحمان مرحباست. گرچه این مکتب به جریانی پرنفوذ تبدیل نشده است، این بدین معنا نیست که توجه متفکران عرب را به خود جلب نکرده است. زیرا [چنانکه خواهیم دید] توجه بسیاری از این متفکران را برانگیخته و هرکس به نوعی خواه به عنوان مدافع و خواه به عنوان منتقد، با آن درگیر شده است. به نظر من، محمود امین العالم، یحیی هویدی، عاطف احمد و یاسین خلیل بیشترین اهتمام خود را معطوف به این حوزه کردهاند. سوالی که در اینجا به ذهن میرسد این است که چرا نویسنده این مقال به نحلهای توجه میکند که در حوزه اندیشه فلسفی عربی معاصر، علیرغم همه مسائل، چندان پرنفوذ نبوده است؟ نخستین تلاشهای من در مورد نوپوزیتیویسم به طور عموم و فلسفه زکی نجیب محمود به نحو خاص، به سالهای تحصیلی دانشگاه باز میگردد. (۴)